(CMO) Đình thần Thành Hoàng, Khóm 3, Phường 4, TP. Cà Mau có niên đại gần 200 năm. Trải qua nhiều biến đổi, thăng trầm của lịch sử và thời gian nhưng ngôi đình này vẫn giữ được lối nghệ thuật kiến trúc cổ kín cùng tín ngưỡng dân gian của vùng đất vốn được mệnh danh rừng vàng biển bạc.
Dựa vào lời kể của các bậc cao niên, vào thời vua Tự Đức trở về trước, đình làng dành cho bổn cảnh thành hoàng. Để dễ kiểm soát, thực dân Pháp thường tách đình lập ban hương chức riêng để lãnh phận sự cúng tế. Tuy nhiên, dân thôn Tân Xuyên, nay là Khóm 3, Phường 4, TP. Cà Mau vẫn sử dụng đình một cách nửa hợp pháp, nửa bí mật để bàn việc chống Pháp, chống Mỹ cho đến khi giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước năm 1975.
 |
| Người dân thường xuyên đến Đình cúng tế. |
 |
| Kiến trúc gian trước và gian giữa. |
Theo ghi chép của Nhà văn Sơn Nam, vào năm vua Tự Đức ngũ niên, tức năm 1852, vua thừa mệnh trời, đã ban phát gần như hàng loạt sắc “Bổn cảnh Thành hoàng” hiệu “Quảng hậu chánh trực Hựu thiện đông ngưng chi thần”, cấp bậc hạ đẳng thần cho các huyện ở Nam Bộ. Đình thần thành hoàng Tân Xuyên thôn, huyện Long Xuyên được ban sắc phong vào ngày 29/11/1852. Dân trong thôn Tân Xuyên xem vị thần trừu tượng này là viên chức được vua uỷ quyền theo danh xưng nên rất mực kính trọng, hãnh diện nên thành tâm cúng tế.
Sắc thần được vua ban là tờ giấy vàng hình chữ nhật, nền ẩn hiện rồng vờn mây, viết chữ, có ấn son. Được ban quý tế, ban quản trị đình lưu giữ cẩn trọng từ đời này sang đời khác và chỉ được mở vào ngày lễ hoặc những dịp trọng đại.
Buổi đầu sơ khai, Đình thần Thành Hoàng được dựng lên bằng cây đước, cây sộp, mái lá dừa nước sẵn có, không gian đình nhỏ hẹp, nền đất thì ẩm thấp. Vào mùa mưa, nước ngập lênh láng, muốn vào đình phải xoắn quần, lội nước bì bõm. Tuy nhiên, ngày thường người dân trong thôn rất tín ngưỡng nên thường xuyên đến vọng bái, cúng tế.
Năm 1901, khi đời sống vật chất tạm ổn định, dân thôn Tân Xuyên góp của, góp công cùng xây dựng lại đình theo kiểu 3 gian, 2 chái kép bằng cột gỗ tròn căm xe, các xiên, kèo gắn kết tạo nên một khung sườn kiên cố. Nền ngôi đình lát gạch bông 4 tấc, xung quanh là tường gạch hồ vôi ô dước, phía trên là nóc cổ lầu, mái tam cấp, lợp ngói âm dương, các gian xây dựng kiểu tứ trụ hình vuông.
Qua nhiều đợt trùng tu, trừ mái ngói âm dương được thay thế bằng mái tấm lợp xi măng, còn lại Đinh thần Thành hoàng vẫn giữ được lối kiến trúc gần như nguyên trạng phong cách đình làng Nam Bộ. Gồm các gian: Chính điện, võ quy, võ ca, nhà bếp, cửa sổ song sắt…
Từ ngoài đi vào, phía bên trái sân đình thờ Thổ công, Thổ địa. Tiếp đến là võ ca (gian trước) khá rộng là nơi diễn ra lễ Kỳ yên 14/3 âm lịch hàng năm. Kế đến là võ quy (gian giữa) thờ Bác Hồ. Vị trí trung tâm là chánh điện, nơi trang nghiêm nhất đặt ngai thờ Thành hoàng bổn cảnh. Tại vị trí chánh điện còn có hoành phi, câu đối, các mảng phù điêu, bộ lư đồng, khánh thờ... Tất cả đều được chạm khắc tinh tế, sơn son thếp vàng làm tăng vẻ uy nghi, cổ kính của ngôi đình.
Hai bên hông chánh điện thờ Tả ban và Hữu ban, đối diện là bàn thờ Hội đồng được xem như các quan theo phò tá công thần.
Áng thờ Tiền hiền và Hậu hiền, đây là các vị tiền bối từng bỏ công sức, tiền của xây dựng Đình thần Thành hoàng Tân Xuyên thôn trong những ngày thành lập.
Cách thức xếp đặt các ngai thờ cũng như kỹ thuật chạm khắc, các màu sắc và hoa văn trang trí, bố trí tứ linh, muông cầm điểu thú rất tinh tế, mang ý nghĩa cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hoà, ca ngợi công đức của các bậc thần linh, tiền nhân đã phò trợ dân thôn Tân Xuyên trên bước đường khai khẩn, lập nghiệp, an dân.
Hiện nay, ngôi đình gần 200 năm tuổi này còn lưu giữ bộ lư đồng, chưng đèn, long đình, long vị, lỗ bộ… chạm trổ tinh vi, có giá trị nghệ thuật cao. Đặc biệt, sắc thần là một trong những hiện vật còn lưu giữ mang nhiều giá trị, được ban quản trị đình gìn giữ cẩn trọng từ nhiều đời.
“Đình thần là nơi lưu giữ văn hoá, tâm linh, tín ngưỡng quan trọng trong đời sống người dân trong làng, không chỉ có giá trị về mặt kiến trúc mà còn là nơi quy tụ, gắn kết cộng đồng, tìm về cội nguồn dân tộc. Tuy nhiên, hiện nay, ngôi đình với diện tích hơn 200 m2 đang xuống cấp trầm trọng, vách, gạch bong tróc, cột gỗ hầu hết bị mối mọt tấn công phải dùng sắt nẹp. Các cột kèo được gắn kết chịu lực nếu đổ sập một cột là sẽ phá huỷ toàn bộ kiến trúc của ngôi đình”, ông Trần Thiện Hiền, thường trực Ban Quản trị Đình thần Thành Hoàng, xót xa.
Trưởng ban Quản trị Đình thần Thành Hoàng Đặng Văn Út trăn trở: “Nhiều năm nay, cổng rào của ngôi đình chỉ được kéo bằng lưới B40 tạm bợ. Người dân có đóng góp tiền của để tu sửa lại đình nhưng chỉ có thể sửa chữa nhỏ. Để bảo tồn ngôi đình cổ, tránh kết cục của “di tích” trở thành phế tích, ngoài việc công nhận di tích cần nhanh chóng thực hiện đại trùng tu”./.
Thiện Nhân
Xem thêm bình luận