“Cánh buồm nước” với nghệ thuật đờn ca tài tử

Tôi thật sự ấn tượng với nghệ thuật đờn ca tài tử (ĐCTT) bởi sự lãng mạn, thơ mộng và duyên dáng của nó. Người nghệ nhân đờn và nghệ nhân ca có thể cất lên điệu đàn, lời ca của mình trong mọi không gian, hoàn cảnh, có thể trên sân khấu và cũng có thể là trong không gian ấm cúng thân thiết của buổi họp mặt gia đình, đám tiệc và đặc biệt nhất là dưới bóng mát của những khu vườn sum sê cây trái…

Đờn ca tài tử trên sông nước. Ảnh: Hữu Thọ

Nghệ thuật ĐCTT Nam bộ nói chung, miền Tây nói riêng, đặc biệt là của xứ Bạc Liêu - Cà Mau luôn gắn liền với khung cảnh thiên nhiên hữu tình, phóng khoáng đầy chất nhạc và thơ với những vuông tôm, đồng lúa xanh rì, cò bay thẳng cánh đan xen là những dòng kênh nước mặn, ngọt. Điều tôi đặc biệt chú ý là phong cách chơi ĐCTT trên chiếc ghe, thuyền có buồm nước. Buồm nước lợi dụng sức nước giúp thuyền trôi từ từ theo một đường thẳng nhất định mà không bị tấp vào bờ. Không biết ai là người đầu tiên đưa tiếng đờn, lời ca lên những chiếc ghe, thuyền “cánh buồm nước”, nhưng nó phù hợp và đẹp đến lạ lùng, dường như những “cánh buồm nước” trôi trên sông là dành cho nghệ thuật ĐCTT. Những chiếc ghe cứ trôi lững lờ bằng những “cánh buồm nước”, thấp thoáng hai bên bờ những rặng dừa nước xanh mát và xa xa là những vuông tôm, ruộng lúa, tiếng đờn, tiếng hát ngân nga, trong trẻo cứ vang xa, vang xa mãi hòa quyện vào nhau, càng đẹp lung linh huyền ảo hơn khi hoàng hôn chạng vạng và ánh trăng lấp ló sau những rặng dừa nước, “cánh buồm nước” và ĐCTT cứ hòa quyện vào nhau, quyến luyến như đôi tri kỷ không thể tách rời.

Ngày nay, những “cánh buồm nước” đã dần rời xa bởi sự phát triển kinh tế, đòi hỏi tốc độ nhanh mạnh, nên không còn ai sử dụng nữa, có chăng chỉ còn trong hoài niệm, hồi ức của những nghệ nhân lớn tuổi. Tôi đã gặp được một người nghệ nhân đã từng được trải nghiệm cảm giác bềnh bồng khi đờn ca cùng những “cánh buồm nước”: ông Nguyễn Văn Để (tên thường gọi là ông Bảy Đờn Cò) - hội viên Câu lạc bộ ĐCTT TP. Bạc Liêu. Ông Để vốn là thương binh bị mù cả hai mắt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, có biệt tài chơi đờn cò và ca rất hay. Ông đã kể cho tôi nghe về sự lãng mạn của “mối duyên tình” giữa “cánh buồm nước” và ĐCTT trong một buổi chiều muộn ngồi bên dòng kênh Xáng Bạc Liêu. Ông kể với sự say sưa, hào hứng như thể ông đang ngồi trên chiếc thuyền có “cánh buồm nước” ngày nào, đôi mắt đăm đắm vô định về phía trước với vẻ trầm ngâm của một người tài tử thực thụ. Lâu lâu ông lại gảy lên vài phím đàn bản Liêu Giang mượt mà, sâu lắng như thể minh chứng cho những lời mình đang kể. Chúng tôi, những hậu sinh say mê nghệ thuật ĐCTT chỉ biết ngồi nghe như nuốt từng lời. Ông Để cho biết bản Liêu Giang là một sáng tác của ông Lê Văn Túc (tên thường gọi là Ba Chột, đã mất), ngụ phường 2, TP. Bạc Liêu, ra đời trong hoàn cảnh như vậy.

Câu chuyện của ông càng làm cho tôi hiểu và yêu biết bao nghệ thuật ĐCTT mà cha ông chúng ta đã sáng tạo và lưu truyền cho hậu thế. Thiết nghĩ, khi ĐCTT đã được nâng lên tầm cao mới, không chỉ là di sản của dân tộc Việt Nam mà của toàn nhân loại, vậy thì nên chăng khôi phục không gian văn hóa sinh hoạt nghệ thuật ĐCTT trên những “cánh buồm nước” khi xưa để phục vụ du khách thưởng thức. Nhã nhạc cung đình Huế, quan họ Bắc Ninh đang làm như thế và đạt được hiệu quả rất cao, vì vậy, tin rằng cách làm này sẽ thu hút đông đảo du khách tham gia thưởng thức, góp phần thúc đẩy sự phát triển của du lịch và đưa ĐCTT thấm sâu vào lòng công chúng hơn!

ĐINH VIỆT DŨNG