94 năm ra đời bản Dạ cổ hoài lang: “Nhạc lòng” mãi còn thổn thức…

94 năm trước, đêm sáng trăng vằng vặc, “bản nhạc lòng” Dạ cổ hoài lang (DCHL) của người chồng nặng lòng nhớ thương vợ hiền chất chứa bao niềm thương nỗi nhớ đã ra đời. Còn đêm nay, dưới nhạc đèn sân khấu trong đêm kỷ niệm, cung nhớ cung thương dìu dặt của DCHL sẽ làm thổn thức trái tim người mộ điệu…

“Dạ cổ hoài lang” - tiết mục biểu diễn của diễn viên Đoàn cải lương Cao Văn Lầu. Ảnh: P.T.Cường

Trung thu năm 1919, bản DCHL ra đời. Có rất nhiều bài viết bàn luận sâu xa về hoàn cảnh ra đời của bản DCHL, nhưng chung quy lại, nhiều người biết “sự tích” của DCHL chính là khúc nhạc lòng về niềm thương nhớ vợ hiền khi vợ chồng phải phân ly vì nghịch cảnh “tam niên vô tự bất thành thê”. Và trong hoàn cảnh ấy, với nỗi lòng ấy, bằng trái tim người nghệ sĩ đa tài, nhạc sĩ Cao Văn Lầu đã dâng cho đời một khúc nhạc lòng bất hủ!

Từ DCHL - bản vọng cổ nhịp đôi của nhạc sĩ Cao Văn Lầu, những nghệ sĩ, nghệ nhân sau này đã phát triển thành vọng cổ nhịp 4, nhịp 8, nhịp 16, nhịp 32; từ 20 câu rút ngắn còn 12 câu, 6 câu rồi 4 câu như hiện nay… Từ người khởi xướng ban đầu là nhạc sĩ Cao Văn Lầu, sau này chúng ta lại có thêm những tên tuổi nghệ sĩ, nghệ nhân được ghi vào sử sách có công khai sinh và phát triển loại hình vọng cổ, đó là Năm Nghĩa, Trần Tấn Trung, Trần Tấn Hưng, Bảy Cao…

Trích đoạn ca cảnh tái hiện quá trình ra đời bản Dạ cổ hoài lang trong lễ Giỗ Tổ cổ nhạc năm 2013. Ảnh: C.T

Đất Bạc Liêu dẫu không sinh ra người nhạc sĩ tài hoa Cao Văn Lầu (ông sinh ra ở Long An), nhưng đã dưỡng nuôi tâm hồn con người ấy! Trên quê hương thứ hai này, nhạc sĩ Cao Văn Lầu đã cho ra đời “đứa con tinh thần” mang một sức sống mãnh liệt; và, với tầm lan tỏa rộng, DCHL đủ sức làm nên niềm tự hào cho Bạc Liêu. DCHL đã “hội nhập” và phát huy giá trị giữa muôn hình vạn trạng loại hình nghệ thuật giải trí khác, từng bước được khẳng định là một di sản văn hóa phi vật thể đáng được tôn vinh! Trong phạm vi địa phương, Bạc Liêu đã ghi nhận DCHL là một di sản văn hóa phi vật thể và tỉnh đã có nhiều động thái để phát huy giá trị của DCHL. Hội thảo bàn sâu về giá trị DCHL cũng như tìm ra bản DCHL chuẩn đã được tỉnh giao Sở VH-TT&DL chủ trì tổ chức tại TP.HCM. Từ tinh thần trách nhiệm và trái tim tâm huyết của những nghệ nhân, nghệ sĩ tiền bối như GS-TS Trần Văn Khê, soạn giả Viễn Châu, soạn giả Lê Duy Hạnh…, DCHL hiện nay đã chính thức có một bản chuẩn để trình diễn.

Một món quà nhỏ nhưng đầy ý nghĩa mà lãnh đạo tỉnh luôn trân trọng gửi tặng các nguyên thủ quốc gia, những vị khách quốc tế, bè bạn ngoại tỉnh khi đến Bạc Liêu, đó là bản DCHL in trên vải lụa và biểu tượng chiếc đờn kìm. Bạc Liêu muốn giới thiệu với khách một đặc sản văn hóa phi vật thể của quê hương mình qua món quà nhỏ ấy. Món quà ấy không bao giờ cũ, mãi không “lỗi thời” và hàm chứa một giá trị văn hóa lớn!

Trên những sân khấu nhạc nguy nga, lộng lẫy như “Giọng hát Việt”, rồi “Giọng hát Việt nhí”, trên sân khấu kịch của nhà hát kịch TP.HCM…, DCHL trỗi khúc tự dưng làm “tái tê” bao trái tim mộ điệu. Không lạc lõng, không lạc nhịp giữa những dòng nhạc hiện đại, ngược lại giữa những tiết tấu sôi động, DCHL vẫn dìu dặt, đằm thắm và chảy tràn những âm điệu du dương như ru hồn người… Và như thế, DCHL vẫn có một thế đứng vững vàng trên ánh đèn sân khấu hôm nay, khẳng định được chân giá trị của mình!

Cứ mỗi độ Rằm tháng tám, trong không khí đầm ấm, sum vầy của Tết Trung thu, Bạc Liêu lại tổ chức thành lễ hội hoặc các hoạt động kỷ niệm ngày ra đời bản DCHL để tri ân người nhạc sĩ tài hoa và tôn vinh giá trị “bản nhạc lòng”. “Từ là từ phu tướng, báu kiếm sắc phán lên đàng…”, bài ca âm vọng tiếng gọi “lên đàng” của thời đại, tiếng lòng của người chinh phu gửi về cô phụ nơi quê nhà đang “luống trông tin chàng”… Cho nên, bản DCHL đâu chỉ là nỗi niềm riêng của phu thê mà nói rộng ra, bài ca còn hàm chứa tình yêu quê hương của ông cha ta thời trước. Một bài ca đậm đà bản sắc văn hóa từ giá trị nghệ thuật cho đến nội dung tư tưởng, có lẽ chính vì vậy mà “bản nhạc lòng” của người nhạc sĩ tài hoa Cao Văn Lầu mang sức sống mãnh liệt và trải đường cho sự thăng hoa, phát triển dài về sau của câu vọng cổ ngọt ngào…

Cẩm Thúy