Truyền hình
Bài 2: Bạc Liêu - một trong những “cái nôi” của ĐCTT
Bạc Liêu đã có những đóng góp to lớn trong quá trình hình thành và phát triển nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ (gọi tắt là ĐCTT), nên xứng đáng với vai trò vinh dự là một trong những “cái nôi” của ĐCTT.
Theo nhà nghiên cứu Trần Phước Thuận thì “Người ta gọi Bạc Liêu là quê hương của ĐCTT vì nơi đây đã từng sản sinh ra nhiều nghệ nhân, nghệ sĩ tiền bối; từng cho ra đời những bản đờn, những bài ca bất hủ cho ĐCTT; từng gây dựng thành phong trào sáng tác thật hùng mạnh từ những thập niên đầu thế kỷ XX”…
 |
| Lãnh đạo tỉnh xem khu trưng bày những hình ảnh, hiện vật có liên quan đến sự hình thành và phát triển của nghệ thuật đờn ca tài tử tại khu lưu niệm nhạc sĩ Cao Văn Lầu. Ảnh: M.Đ |
Theo các tài liệu ghi chép, đầu thế kỷ XX, ở Nam bộ đã hình thành nhiều nhóm ca nhạc hoạt động dưới hình thức tài tử và nhanh chóng phát triển khắp lục tỉnh Nam kỳ. Ở Bạc Liêu có nhạc sư Lê Tài Khí (1870 - 1948) thường được gọi là Nhạc Khị (con ông Lê Văn An - một bầu gánh hát bội nổi tiếng lúc bấy giờ). Nhạc Khị đứng ra thành lập Ban nhạc lễ chuyên phục vụ các đám cúng kiếng, tế lễ của đình làng hoặc ở các gia thất, đây cũng là Ban nhạc lễ đầu tiên trên đất Bạc Liêu. Người nhạc sư bị mù và dị tật một chân nhưng là một nghệ nhân nhạc lễ có tài. Nhạc Khị được xem là người có công lớn đối với ĐCTT trong việc canh tân, hiệu đính 20 bản tổ, được giới nghệ sĩ cổ nhạc tôn làm Hậu tổ! GS-TS Trần Văn Khê rất khâm phục tài năng của Nhạc Khị và xem ông là một người lạ thường.
Những thập niên 30 của thế kỷ XX, hoạt động ĐCTT ở Bạc Liêu phát triển cả về số lẫn chất lượng, có tiếng vang khắp Nam kỳ. Các nghệ nhân ĐCTT Bạc Liêu xuất hiện ngày càng nhiều, nhiều người đã trở thành nghệ sĩ chuyên nghiệp, đa số đều do Nhạc Khị đào tạo, điển hình như Sáu Lầu, Cai Đệ, Mười Khói, Ba Chột, Tư Bình, Hai Tài, Trịnh Thiên Tư, Mộng Vân, Năm Nhỏ, Lý Khi, Tư Quận… Hoặc do Sư Nguyệt Chiếu (một nhạc sĩ tiền bối khác ở Bạc Liêu có công trong việc truyền bá nhạc lễ và nhạc tài tử) rèn luyện như nghệ sĩ Lư Hòa Nghĩa, Sanh Xía, Chín Quy, Thiện Ý, Thiện Ngộ…
Một trong những học trò giỏi của Nhạc Khị là Cao Văn Lầu. Tiếp nối sự nghiệp của thầy, Cao Văn Lầu cùng với các bạn đồng môn của mình đứng ra thành lập Ban ĐCTT Bạc Liêu, gồm Sáu Lầu đờn tranh, Mười Khói đờn kìm, Bảy Cuội đờn cò, Hai Tài đờn đoản, Ba Chột đờn sến… Giới chuyên ca gồm có nghệ sĩ Ba Lất, Bảy Kiên, Hai Húa, Năm Mỹ, Chín Cang, cô Ba Vàm Lẽo… Ban ĐCTT này một thời khuấy động phong trào ĐCTT không chỉ nội tỉnh Bạc Liêu mà tiếng tăm vang khắp Nam kỳ…
...Và quê hương của những sáng tác diệu kỳ
Trong thời gian này, Bạc Liêu phổ biến chủ yếu là 20 bản tổ của nhạc tài tử. Bên cạnh đó, các nghệ sĩ Bạc Liêu còn đóng góp thêm hàng trăm bản nhạc từ nhạc bản cũ đặt lời mới.
Trước hết, quay lại với vị được giới mộ điệu phong là Hậu tổ cổ nhạc - Nhạc Khị. Nhạc Khị chính là tác giả của 4 bản nhạc mà giới cổ nhạc Nam bộ thời ấy gọi là “Tứ bửu”, gồm các bản “Ngự giá đăng lâu”, “Minh Hoàng thưởng nguyệt”, “Ái tử kê”, và “Phò mã giao duyên”. Những bản nhạc ấy được xem là “bửu bối” của ĐCTT một thời! Rồi sau đó không lâu, một số sáng tác diệu kỳ khác tiếp tục xuất hiện như những vì sao lấp lánh đã làm cho quê hương Bạc Liêu lẫn tên tuổi tác giả sáng rực rỡ trên bầu trời âm nhạc dân tộc!
Trước hết, đó là bản Dạ cổ hoài lang (DCHL) nhịp 2 của nghệ nhân Cao Văn Lầu, tiền thân của bản vọng cổ, rồi bản vọng cổ nhịp 4, nhịp 8, nhịp 16, nhịp 32, nhịp 64 lần lượt ra đời, từng bước đi lên một giai đoạn phát triển mới với những tên tuổi vang bóng, bất hủ như nghệ sĩ Lư Hòa Nghĩa, soạn giả Mộng Vân, nghệ sĩ Trần Tấn Hưng… Tất cả những người này đều sinh ra hoặc lớn lên ở Bạc Liêu. Và chính dòng chảy của DCHL có xuất xứ từ Bạc Liêu bắt đầu từ nhịp 2 mở rộng ra các nhịp đã mở ra một trào lưu sáng tác mới, mở đường cho các nghệ nhân, nghệ sĩ thể hiện dấu ấn của mình qua phong cách trình diễn và tựu trung lại, đã góp công lớn vào việc phát triển nghệ thuật ĐCTT trong dòng chảy xuyên dài lịch sử kết nối những tinh hoa văn hóa của loại hình nghệ thuật này…
Phân tích về nội dung “Bạc Liêu góp phần hình thành, phát triển nghệ thuật ĐCTT” tại một Hội thảo quốc tế với chủ đề “Nghệ thuật ĐCTT và lối hòa đờn ngẫu hứng”, Thạc sĩ Lâm Thành Đắc đã đề cập: “Chúng ta không thể nào quên các danh cầm Bạc Liêu một thời lừng lẫy như Hai Thơm (đệ nhất vĩ cầm, báo chí một thời khen tặng là vua vĩ cầm Việt Nam), Năm Nhỏ (sở trường lục huyền cầm được khắp nơi biết tiếng); lối ca phá đờn, lướt nhịp của nghệ sĩ Bảy Cao; lối ca buồn đến não lòng của nghệ nhân Cao Văn Lầu; lối ca cuối câu mùi mẫn, ngọt ngào như rót mật vào tim của nghệ sĩ Lư Hòa Nghĩa…”.
Rõ ràng, từ những con người ấy, với những đóng góp bằng con tim đam mê và những bài bản diệu kỳ như ánh sao lấp lánh giữa bầu trời âm nhạc dân tộc; Bạc Liêu xứng đáng được xem là một trong những “cái nôi” của ĐCTT!
Cẩm Thúy
Bài 3: Phong trào ĐCTT Bạc Liêu thời hiện tại
Xem thêm bình luận