Sự phát triển của công nghệ và sự thay đổi trong thói quen tiếp nhận thông tin của khán giả đã mở ra nhiều cánh cửa mới cho các đài phát thanh - truyền hình, bao gồm khả năng tiếp cận khán giả rộng lớn hơn, tạo ra các nguồn doanh thu mới và tăng cường tương tác với người xem. Tuy nhiên, ngành cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các nền tảng truyền thông kỹ thuật số, sự suy giảm doanh thu quảng cáo truyền thống và nhu cầu thích ứng liên tục với những tiến bộ công nghệ.
Phóng viên VTV và CTV đang truyền hình trực tiếp sự kiện tại Cà Mau. Ảnh: MINH TẤN
Báo chí số tác động đến thói quen tiếp cận thông tin
Truyền thông kỹ thuật số đã cách mạng hoá báo chí bằng cách cung cấp khả năng truy cập thông tin ngay lập tức và định hình lại cách tin tức được tiêu thụ, phân phối. Các nền tảng trực tuyến, mạng xã hội và nội dung do người dùng tạo ra đã thay đổi đáng kể sự tương tác của khán giả, cho phép tin tức lan truyền nhanh hơn bao giờ hết. Báo chí số mở ra những cách kể chuyện mới; thông qua các thành phần kỹ thuật của phương tiện mới có thể cung cấp nhiều loại hình truyền thông, chẳng hạn như âm thanh, video, ảnh... Việc giảm bớt các rào cản gia nhập vào lĩnh vực báo chí, chi phí phân phối thấp hơn đã tạo điều kiện cho sự xuất hiện của nhiều tiếng nói độc lập và vô số “nhà báo công dân”.
Tốc độ và khả năng tiếp cận của báo chí số đang làm thay đổi căn bản cách khán giả tiêu thụ tin tức, cho phép người dùng truy cập nội dung mọi lúc, mọi nơi. Các thuật toán cá nhân hoá nội dung phù hợp với sở thích cá nhân, nâng cao sự tương tác của người dùng. Sự phổ biến ngày càng tăng của việc sử dụng điện thoại thông minh làm phương tiện chính để xem tin tức.
Khu vực Ðài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau nhìn từ trên cao. TIẾN LÊN
Cơ hội trong kỷ nguyên số cho ngành phát thanh - truyền hình
Bằng cách tận dụng chiến lược nhiều nền tảng, các đài phát thanh - truyền hình có thể vượt qua những giới hạn về địa lý, kết nối với lượng khán giả rộng lớn và đa dạng hơn so với chỉ sử dụng sóng truyền thống. Việc tích hợp các kênh truyền thống với các nền tảng kỹ thuật số không chỉ mở rộng phạm vi tiếp cận mà còn tăng cường sự tương tác của khán giả, tạo ra hệ sinh thái nội dung phong phú, đa dạng.
Các kênh phát thanh, truyền hình sử dụng AI để phân tích dữ liệu người xem, cá nhân hoá các đề xuất nội dung và tự động hoá các quy trình chỉnh sửa, từ đó cải thiện trải nghiệm xem tổng thể và hiệu quả hoạt động. Các công nghệ mới nổi mang đến cho các đài phát thanh - truyền hình những công cụ mạnh mẽ để tạo ra trải nghiệm nội dung hấp dẫn hơn, được cá nhân hoá và hiệu quả hơn. Ví dụ AI có thể giúp hiểu rõ hơn về sở thích của khán giả và điều chỉnh nội dung cho phù hợp.
Các nền tảng kỹ thuật số cho phép tương tác theo thời gian thực giữa các đài phát thanh - truyền hình và người xem thông qua mạng xã hội, phát trực tiếp, nội dung tương tác cho phép các đài phát thanh - truyền hình xây dựng mối quan hệ bền chặt hơn với khán giả và nuôi dưỡng ý thức cộng đồng.
Tổ biên tập Phòng Thời sự - Chuyên đề duyệt nội dung bản tin. Ảnh: TIẾN LÊN
Kỷ nguyên số cũng mang đến cho các đài phát thanh - truyền hình nhiều lựa chọn tạo nguồn thu ngoài quảng cáo truyền thống, cho phép tạo ra các dòng doanh thu bền vững và đa dạng hơn. Các mô hình đăng ký có thể cung cấp doanh thu định kỳ, quảng cáo nhắm mục tiêu trên các nền tảng kỹ thuật số có thể hiệu quả hơn quảng cáo truyền thống.
Lợi thế của các đài phát thanh - truyền hình địa phương với kiến thức và chuyên môn sâu rộng về khu vực của mình cho phép tận dụng dữ liệu, tập trung vào tính phù hợp của địa phương, các đài phát thanh - truyền hình có thể cung cấp nội dung cộng hưởng sâu sắc hơn với các nhóm khán giả cụ thể, đưa ra các đề xuất được cá nhân hoá phục vụ sở thích cụ thể của một cộng đồng địa lý.
Trong môi trường tràn ngập thông tin, một số trong đó không đáng tin cậy, đây là cơ hội để các đài phát thanh - truyền hình tạo sự khác biệt bằng cách duy trì các tiêu chuẩn báo chí và cung cấp thông tin chính thống. Nhất là trong điều kiện xã hội diễn biến khó khăn, phức tạp thì vai trò định hướng dư luận, định hướng thông tin của báo chí được phát huy tối đa. Ðại dịch Covid-19 đã qua là minh chứng rõ ràng về giá trị vốn có của nghề báo. Thật đáng tự hào vì điều đó!
Thách thức đối với ngành phát thanh - truyền hình
Tốc độ phát triển công nghệ nhanh chóng đòi hỏi các nhà báo cần có kỹ năng mới về các công cụ truyền thông kỹ thuật số và quản lý mạng xã hội. Ngành phát thanh - truyền hình phải chấp nhận văn hoá học hỏi và đổi mới liên tục để đáp ứng kỳ vọng ngày càng tăng của khán giả.
Các dịch vụ phát trực tuyến cung cấp thư viện nội dung theo yêu cầu khổng lồ; mạng xã hội cung cấp nội dung tức thời do người dùng tạo ra hình thành vô số lựa chọn nội dung trong không gian kỹ thuật số; khán giả ngày càng phân mảnh trên nhiều nền tảng và thiết bị khác nhau, xu hướng tiêu thụ nội dung theo yêu cầu, được cá nhân hoá ngày càng gia tăng; việc đo lường phạm vi tiếp cận khán giả trên các nền tảng khác nhau cũng trở nên phức tạp hơn... Ðó không chỉ là sự cạnh tranh khốc liệt mà còn là thách thức mang tính thời đại, chiến lược cho các đài phát thanh - truyền hình trong việc thu hút và giữ chân người nghe, người xem.
Kỹ thuật viên truyền hình trực truyền dẫn phát sóng. Ảnh: TIẾN LÊN
Về khía cạnh "kinh tế báo chí", giai đoạn hiện nay đang khó khăn, thách thức chung cho các cơ quan báo chí khi công chúng tiếp cận thông tin trên các nền tảng số của nước ngoài. Công chúng đi theo xu hướng tiếp cận thông tin và giải trí trên các nền tảng số, mạng xã hội xuyên biên giới. Theo đó, các doanh nghiệp đang chuyển nguồn quảng cáo sang các nền tảng trực tuyến, gây khó khăn và giảm thu nhập cho các cơ quan báo chí, tạo môi trường không bình đẳng cho các cơ quan báo chí trong nước và cũng dễ bị khủng hoảng. Trong khi đó, việc xây dựng đơn giá để cơ quan Nhà nước đặt hàng, giao nhiệm vụ tuyên truyền cho các cơ quan báo chí còn vướng nhiều về cơ chế, pháp lý, các quy định chậm được thay đổi, bổ sung..., làm cho các cơ quan báo chí khó tiếp cận được nguồn kinh phí của Nhà nước. Việc một số đài phát thanh - truyền hình địa phương mất cân đối nguồn thu, nợ lương, nợ nhuận bút trong thời gian qua là một minh chứng.
Các thách thức về an ninh mạng ngày càng gia tăng, bao gồm hoạt động hacktivism (là hành động xã hội hoặc chính trị được thực hiện bằng cách đột nhập và phá hoại hệ thống máy tính), gian lận tài khoản và các mối đe doạ đối với cơ sở hạ tầng đám mây. Phát thanh kỹ thuật số cũng dễ bị tấn công và truy cập trái phép. Bản chất kỹ thuật số của phát thanh - truyền hình khiến ngành này dễ bị tổn thương trước các rủi ro an ninh mới, đòi hỏi các biện pháp bảo vệ mạnh mẽ và hiệu quả.
Một thực tế khác đối với các đài phát thanh truyền hình địa phương là áp lực của sự so sánh:
- Một kênh YouTube có thể có một sản phẩm với hàng triệu người theo dõi và chia sẻ, “đu tren” trong thời gian ngắn, nhưng có khi cả đời họ chỉ một hoặc vài lần. Họ hoàn toàn không bị áp lực về tất cả. Họ có thể tự vẽ ra kịch bản, nội dung, phương thức sáng tạo hình ảnh, âm thanh... phù hợp với trào lưu. Trong khi đó, người làm truyền hình thì hoàn toàn không thể. Áp lực thời gian, tư tưởng chính trị, nội dung giáo dục, định hướng thông tin, đạo đức nghề nghiệp, tôn chỉ mục đích... Ðây là thực tế, tuy nhiên người làm truyền hình cũng cần nghiêm túc nghiên cứu yếu tố “trào lưu” để thay đổi mình.
Một bộ phim thương mại được tư nhân đầu tư hàng chục, hàng trăm tỷ đồng, khi mang ra rạp nhanh chóng có rất đông khách, thu lãi gấp nhiều lần đầu tư, nhưng cũng không ít trường hợp phá sản. Cơ chế này chỉ có thể là tư nhân. Ngay cả những bộ phim thu lãi rất cao thì cũng khó có thể phát trên các kênh truyền hình quảng bá vì rất nhiều lý do khác nhau.
- Có đài phát thanh - truyền hình địa phương từ lâu “vượt rào” khi cơ chế pháp lý còn chưa chặt chẽ. Trong bối cảnh đó đã nhanh chóng có được nguồn thu quảng cáo rất lớn, lấy đó làm nguồn lực để đầu tư phát triển, trong đó thu hút nguồn nhân lực giỏi là cơ bản, từ đây phát triển nội dung mang tính độc quyền (kể cả hợp tác nước ngoài). Nhưng đó cũng là trường hợp cá biệt, không thể nhân rộng để các đài khác học tập kinh nghiệm triệt để.
- Sự so sánh về khả năng tự chủ của từng đài trong suốt thời gian dài chưa mang tính nghiên cứu khoa học, chưa dựa vào điều kiện thực tế địa phương, việc đào tạo nguồn nhân lực và đầu tư cơ sở vật chất trang thiết bị kỹ thuật chưa đồng bộ. Khi nguồn thu quảng cáo sụt giảm, các đài địa phương ngay lập tức mất cân đối, đời sống viên chức, người lao động bị ảnh hưởng tiêu cực, chưa có cơ chế chính sách hỗ trợ kịp thời, dẫn đến hiệu quả sáng tạo sản phẩm phát thanh - truyền hình bị sụt giảm. Tuy nhiên, cần nhìn nhận các yếu tố chủ quan nghề nghiệp, tự mãn, ít đổi mới, sáng tạo của các đài phát thanh - truyền hình.
Phát thanh viên Ðài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau trước giờ thu phát sóng truyền hình. Ảnh: MINH TẤN
Làm gì để phát thanh - truyền hình thành công trong kỷ nguyên số?
Rõ ràng, cách tiếp cận nội dung theo khuôn mẫu không còn hiệu quả. Các đài phát thanh - truyền hình cần tạo ra nội dung đa dạng được tối ưu hoá cho các nền tảng và phân khúc khán giả khác nhau. Những gì hiệu quả trên tivi truyền thống có thể không hiệu quả trên TikTok, Facebook và các nền tảng mạng xã hội khác. Vì vậy, cần khám phá các định dạng và kỹ thuật mới phù hợp (video ngắn, podcast, tính năng tương tác...). Các đài cần hiểu rõ sự khác biệt của từng nền tảng, cách tiếp cận chủ động đối với chuyển đổi số là rất quan trọng để các đài phát thanh - truyền hình duy trì tính cạnh tranh và phù hợp trong dài hạn.
Xây dựng lượng khán giả trung thành đòi hỏi nhiều hơn là chỉ phát sóng nội dung, bao gồm việc thúc đẩy tương tác và tạo cảm giác thuộc về. Trong kỷ nguyên số, nơi thông tin sai lệch tràn lan, các đài phát thanh - truyền hình cần tận dụng tính chính trực báo chí của mình để xây dựng và duy trì niềm tin của khán giả. Kiểm tra thông tin, nguồn trích dẫn minh bạch, khách quan rất quan trọng để xây dựng uy tín.
Tổ phát thanh làm việc. Ảnh: TIẾN LÊN
Việc đầu tư vào cả công nghệ và kỹ năng của lực lượng làm báo là điều cần thiết để các đài phát thanh - truyền hình điều hướng hiệu quả trong bối cảnh kỹ thuật số. Nghĩa là, phát thanh - truyền hình hiện đại đòi hỏi cơ sở hạ tầng kỹ thuật số mạnh mẽ và đội ngũ thành thạo trong việc sử dụng các công cụ và nền tảng mới. Mặt khác, trong bối cảnh ngày càng phát triển của các mối đe doạ an ninh mạng và tầm quan trọng của các biện pháp bảo mật mạnh mẽ, người làm báo nói chung, phát thanh - truyền hình nói riêng phải luôn tôi rèn đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh chính trị trong khuôn khổ pháp lý kỷ nguyên mới. Nhất là việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong sáng tạo, phân phối nội dung truyền thông.
Các đài phát thanh - truyền hình vốn quen với lịch phát sóng cố định, cần tìm cách để cung cấp các bản cập nhật nhanh, tối ưu hoá nội dung và phương thức phân phối cho các thiết bị di động để tiếp cận hiệu quả khán giả của mình.
Ðặc biệt hơn khi vừa qua, Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, đã tạo ra khuôn khổ quan trọng để ngành phát thanh - truyền hình nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức trong kỷ nguyên số. Theo nghị quyết, để xây dựng nền báo chí hiện đại, chuyên nghiệp và hiệu quả, phục vụ tốt nhu cầu thông tin và giải trí của người dân, các đài phát thanh - truyền hình cần tập trung thực hiện các nội dung sau:
Ðẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ: Khuyến khích các đài phát thanh - truyền hình đầu tư vào nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới như: AI, Big Data, VR/AR... vào sản xuất và phân phối nội dung.
Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao: Chú trọng đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, phóng viên, biên tập viên có kỹ năng số, đáp ứng yêu cầu công việc trong môi trường trực tuyến.
.jpg)
Phim trường CTV. Ảnh: TIẾN LÊN
Tăng cường hợp tác: Khuyến khích sự hợp tác giữa các đài phát thanh - truyền hình, các doanh nghiệp công nghệ, các cơ sở đào tạo và các tổ chức xã hội để cùng nhau phát triển.
Nâng cao năng lực cạnh tranh: Hỗ trợ các đài phát thanh - truyền hình xây dựng các sản phẩm và dịch vụ số chất lượng cao, có khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.
Cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và sắp xếp, điều chỉnh đơn vị hành chính nhằm nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động, đáp ứng yêu cầu xây dựng hệ thống chính trị hiện đại, minh bạch, vì sự phát triển nhanh, bền vững của Việt Nam trong kỷ nguyên mới đã và đang được triển khai quyết liệt, báo và các đài phát thanh - truyền hình địa phương cũng đang trong guồng quay lịch sử đó. Tuy nhiên, vì báo chí nói chung là hoạt động chính trị nghề nghiệp mang tính đặc thù rất cao, cần có cách tiếp cận toàn diện, ưu tiên hiệu quả, tôn trọng bản sắc và việc thực hiện một cách chu đáo sẽ là chìa khoá để đạt được các mục tiêu mong muốn, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực.
Bức tranh nghề nghiệp báo chí đã thay đổi đáng kể trong thập kỷ qua, khi truyền thông kỹ thuật số tiếp tục chiếm ưu thế, vai trò của các nhà báo đang được định nghĩa lại, đòi hỏi những kỹ năng và cách tiếp cận mới. Tương lai của ngành phát thanh - truyền hình hứa hẹn sẽ đầy thú vị với sự ra đời của công nghệ mới và sự thay đổi trong thói quen của khán giả. Ðơn vị nào, kênh nào có thể thích ứng sẽ là người chiến thắng. Ngành phát thanh - truyền hình, với sức mạnh vốn có trong việc thông tin, giải trí và kết nối khán giả trên toàn cầu, sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong kỷ nguyên số nếu có thể nắm bắt được cơ hội và vượt qua thách thức mà nó mang lại./.
Phạm Thanh Phong
Phó chủ tịch Hội Nhà báo, Phó Tổng Biên tập Báo và Ðài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau
Xem thêm bình luận