Truyền hình
Gần đây, khi Tỉnh ủy đưa ra quan điểm Bạc Liêu đi lên từ văn hóa, thì dư luận mà nhất là báo chí đã nhất quán quan điểm này, từ đó có nhiều tác phẩm, bài viết làm rõ và nêu bật vai trò của văn hóa, cách đi lên từ văn hóa của Bạc Liêu. Bằng yếu tố nào để đặt ra được tính thống nhất của định hướng Bạc Liêu đi lên từ văn hóa?
 |
| Tượng đài chiến thắng Bạc Liêu. Ảnh: L.T.L |
Chưa bao giờ mà Đảng quan tâm đến văn hóa như hiện nay. Một thí dụ rõ nhất là Nghị quyết 02 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về đẩy mạnh phát triển du lịch; Chỉ thị 12 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng tạo bước phát triển mạnh mẽ về thể dục - thể thao và còn nhiều chủ trương khác sát hợp với điều kiện phát triển của Bạc Liêu để từ đó có biết bao công trình văn hóa được trùng tu, xây dựng mới. Đó là khu lưu niệm nhạc sĩ Cao Văn Lầu, là đền thờ Bác Hồ ở xã Châu Thới, khu di tích lịch sử đồng Nọc Nạng, tháp cổ Vĩnh Hưng, khu di tích lịch sử căn cứ Tỉnh ủy Cái Chanh, đình thần Tân Long, tượng đài chiến thắng và nhiều công trình văn hóa tiêu biểu khác sắp được khởi công xây dựng (như nhà thi đấu đa năng, trung tâm triển lãm văn hóa, VHNT, tượng sự kiện Mậu Thân năm 1968, bia tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ, Bảo tàng tỉnh, biểu tượng cây đàn kìm)... Tất cả cũng là một nghĩa cử cao đẹp của người Bạc Liêu trong việc xây dựng nguồn lực văn hóa.
Cần khẳng định rằng, đường hướng này là sự vận động đúng quy luật phát triển. Những luận điểm trực tiếp về phát triển được nêu trong văn kiện Đại hội toàn quốc lần thứ XI nói rằng: “Văn hóa là nền tảng tinh thần, là sức mạnh nội sinh, là động lực trực tiếp, quan trọng của phát triển”. Khái niệm phát triển cho ta hiểu rằng đó là sự tiến triển, tiến bộ của xã hội, đó là sự phát triển cả đời sống vật chất lẫn đời sống tinh thần, đó không chỉ có ăn ngon, mặc đẹp, có tiền là đã có hạnh phúc mà còn phải xây dựng tâm hồn, nhân cách, trí tuệ của con người. Thế cho nên, muốn có sự phát triển phải đi lên bằng đôi chân vững chãi của tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa. Đó là quy luật của sự vận động phát triển. Bởi chất lượng cuộc sống của con người đâu phải chỉ có tăng trưởng kinh tế theo tiêu chí GDP, mà bên cạnh đó còn có chỉ số nhân văn (HDI). Văn hóa theo tinh thần phát triển càng hết sức coi trọng các yếu tố tạo thành giá trị nhân văn.
 |
| Chương trình vầng trăng cổ nhạc do Đài Truyền hình TP. Hồ Chí Minh tổ chức tại Bạc Liêu. Ảnh: P.T.C |
Tuy nhiên, để xác định vai trò của văn hóa, không thể không đề cập đến mối quan hệ văn hóa nông thôn trong đô thị. Vì sao? Bởi trong thực tế chúng ta còn có hai quan niệm: Một là, văn hóa đô thị ở trạng thái xã hội hướng tới cái chân - thiện - mỹ trong đời sống đô thị; văn hóa đô thị là văn hóa của môi trường sản xuất công nghiệp và dịch vụ, khác với văn hóa nông thôn của môi trường sản xuất nông nghiệp. Văn hóa đô thị là tập hợp những tính chất cơ bản đặc thù trong cuộc sống cộng đồng như tính mở, thoáng; tính bao dung và tiếp biến, trình độ tri thức, tính đa chúng, đa văn hóa… Nhìn chung, văn hóa đô thị là một hệ thống phức hợp được tạo nên bởi con người đô thị, trong đó hàm chứa nhiều yếu tố mang tính đặc thù của đô thị như công nghiệp, dịch vụ, công sở, hệ thống giao thông phức tạp, công viên, nhà hàng khách sạn… mà vùng nông thôn không có được.
Hai là, văn hóa nông thôn được xác định như một phạm trù của văn hóa truyền thống và mang ý nghĩa của văn hóa truyền thống. Bởi văn hóa truyền thống được hun đúc từ những thành quả lao động của cha ông trong quá trình xây dựng, phát triển từ nền tảng làng xã nông thôn. Văn hóa truyền thống là những biểu hiện của các mối quan hệ, các phong tục, các luật lệ, hương ước… được xây dựng từ bao đời trong cuộc sống nông thôn. Nói đến văn hóa truyền thống hay văn hóa nông thôn là nói đến truyền thống ứng xử xã hội của dân tộc. Truyền thống này thể hiện qua triết lý sống của cộng đồng và trở thành quan niệm sống, quan niệm lý giải cuộc sống, lối sống, nếp sống, lối hành xử của cộng đồng thông qua các mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với môi trường thiên nhiên. Trong cách ứng xử về cuộc sống đó, văn hóa nông thôn cũng chứa đựng các tính chất cơ bản của người nông dân như: tình cảm trong giao tiếp, tính nhân văn, bình dị, hài hòa với gia đình, sự ứng biến cho phù hợp với thiên nhiên, với cuộc sống, tính dung hợp, hòa hợp, khoan dung...
Như vậy, văn hóa nông thôn được hình thành trong môi trường làng xã nông nghiệp nên những giá trị cơ bản của nó khác với văn hóa đô thị. Chính sự khác biệt về những giá trị nêu trên đã tạo ra sự giao lưu, sự tiếp biến văn hóa trong quá trình phát triển. Đề cập đến vấn đề văn hóa nông thôn - đô thị, chỉ giới hạn ở khía cạnh văn hóa để chúng ta có cái nhìn tổng quan trong mối quan hệ văn hóa nông thôn trong đô thị, góp phần tạo thêm vẻ đẹp của văn hóa Bạc Liêu.
Đề cập đến một khía cạnh khác, có nhiều ý kiến cho rằng: Bạc Liêu đi lên từ văn hóa là chưa phù hợp. Tại sao không đi lên từ kinh tế? Và có nhiều cách hiểu, cách lý giải theo nhận thức riêng của mỗi người, nhưng theo tôi, văn hóa là phương thức sinh tồn đặc trưng của loài người, còn đổi mới là bản chất của văn hóa. Sự phát triển của Bạc Liêu đi lên từ văn hóa đã làm cho ý nghĩa của việc đổi mới văn hóa trở nên đặc biệt nổi bật.
Quan điểm chọn Bạc Liêu đi lên từ văn hóa là nói về cách đi lên để làm giàu của Bạc Liêu, cách để kinh tế Bạc Liêu phát triển, tuyệt nhiên không có nghĩa là không quan tâm đến phát triển kinh tế.
Nắm bắt được tinh thần của thời đại và dựa trên thực tiễn của đất nước, Đại hội lần thứ XI của Đảng yêu cầu “Phát triển văn hóa, xã hội hài hòa với phát triển kinh tế, bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội trong từng bước và từng chính sách phát triển”. Như vậy, Đảng ta đã khẳng định về mặt lý luận: đổi mới văn hóa chính là phát triển văn hóa hài hòa với phát triển kinh tế. Điều đó có nghĩa là việc đổi mới văn hóa không chỉ liên quan đến phát triển tự thân của văn hóa mà còn quan hệ sâu sắc đến kinh tế. Từ quan điểm phát triển mới Bạc Liêu đi lên từ văn hóa đã xác định đúng vai trò của văn hóa trong phát triển, sự thâm nhập của văn hóa vào mọi lĩnh vực của đời sống, làm sao để văn hóa ngày càng gắn bó chặt chẽ hơn với kinh tế, tạo nên sự hài hòa thật sự trong chiến lược phát triển của một Bạc Liêu đi lên từ văn hóa.
Nói đến văn hóa Bạc Liêu, trước hết là chủ nghĩa yêu nước của nhân dân Bạc Liêu với tinh thần bất khuất, khí phách anh hùng và trí thông minh sáng tạo gắn liền với lòng yêu nước nồng nàn, là tinh thần nhân ái, lòng nhân đạo trong tình đoàn kết dân tộc; hai lần giành chính quyền từ tay giặc mà không cần tiếng súng. Nói đến văn hóa Bạc Liêu là nói đến tên tuổi văn nghệ sĩ lớn: Nhạc Khị, Mộng Vân, Trịnh Thiên Tư, Cao Văn Lầu, Năm Nghĩa, Trần Tấn Hưng… và còn biết bao các thế hệ văn nghệ sĩ đã góp phần tạo dựng, vun đắp cho sự phát triển của văn hóa Bạc Liêu luôn đậm đà bản sắc dân tộc. Chúng ta cảm phục, trân trọng những người đã làm rạng danh cho xứ sở Bạc Liêu, thì ngần ấy trong thành tựu văn hóa, VHNT cũng có rất nhiều nghệ sĩ được Nhà nước phong tặng các danh hiệu cao quý, trong đó có các văn nghệ sĩ trong kháng chiến vừa tay đàn, vừa tay súng có mặt khắp chiến trường, hăng say lao động sáng tạo để cho xứ sở Bạc Liêu “nên thơ và giàu đẹp”, đầy hoa chiến công, và cũng đầy chất thơ, mà ta không thể không nhắc đến một Trọng Nguyễn, một Phạm Ngọc Truyền, Yên Lang, Võ An Khánh, Trần Bỉnh Khuôl, và còn nhiều, nhiều nữa... Bạc Liêu chính là mảnh đất tạo sức sống mới cho các thế hệ văn nghệ sĩ, là mảnh đất giàu tiềm năng về văn hóa và VHNT.
Còn nữa, một loại hình nghệ thuật độc đáo và cũng là thế mạnh góp phần làm sang trọng cho văn hóa Bạc Liêu đó là loại hình ĐCTT, mà Bạc Liêu là một trong những “chiếc nôi” lớn của Nam bộ. Nói đến ca nhạc tài tử, người ta có câu: Dân là nghệ sĩ - nghệ sĩ là dân.
Văn hóa Bạc Liêu khi đã được quan tâm làm rõ thì nó sẽ tạo nên sức mạnh cuốn hút lòng người, tạo sức hấp dẫn cho du khách mà trước hết phải nói là khu lưu niệm nhạc sĩ Cao Văn Lầu, khu nhà Công tử Bạc Liêu, khu văn hóa tâm linh Phật bà Nam Hải…; là nơi thu hút khách đến với Bạc Liêu, tạo ấn tượng trong lòng mọi người và khi nhắc đến cái tên Cao Văn Lầu, Công tử Bạc Liêu - như là một thương hiệu “độc nhất vô nhị” của cả nước không đâu có được. Đó chính là văn hóa Bạc Liêu.
Với lợi thế này, Bạc Liêu cần xây dựng cho mình một phong cách trong ứng xử văn hóa mà đồng chí Bí thư Tỉnh ủy đã nói: “Bên cạnh việc đầu tư và khai thác các thiết chế văn hóa, chúng ta còn phải đặc biệt quan tâm xây dựng phong cách người Bạc Liêu hiếu khách, văn minh, lịch thiệp, phát huy tính cách phóng khoáng, hào hiệp, nghĩa tình, trọng tình của người Bạc Liêu” và đồng chí cũng lưu ý rằng “việc nâng cao văn hóa giao tiếp, văn hóa ứng xử của người dân; còn phải nâng cao văn hóa công sở; nâng cao văn hóa du lịch, văn hóa đối ngoại; tạo dựng và phát huy sự thân thiện, chân tình giữa những người dân với nhau và với khách du lịch, với bạn bè trong nước và ngoài nước. Những yếu tố ấy, khi được khơi dậy và phát huy, sẽ tạo nên sức hấp dẫn rất Bạc Liêu để mời mọc du khách đến với Bạc Liêu. Khi đó, ta mới có điều kiện làm du lịch, phát triển kinh tế du lịch, mời gọi hợp tác, đầu tư. Đó chính là phát triển kinh tế”.
Từ nội dung nói trên, tôi nghĩ nét đẹp văn hóa không chỉ thể hiện nhân cách của người này đối với người kia, đối với cộng đồng mà còn là chính họ đối với họ.
Văn hóa với ý nghĩa làm giàu nội tâm con người trong xã hội có kỷ cương, là hệ điều chỉnh cuộc sống và hành vi của một xã hội có luật pháp. Văn hóa ở mỗi thời đại đều đặt ra công thức cho xã hội, phải thấm sâu vào tâm lý, đáp ứng quyền hưởng thụ và đòi hỏi trách nhiệm công dân. Văn hóa nói cho cùng là tâm hồn, là thứ hun đúc nên nhân cách trí tuệ của con người. Phát triển văn hóa không chỉ vì cái lợi trước mắt mà nó còn có một giá trị lâu dài, bền vững của Bạc Liêu.
Nguyễn Văn Thanh (Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL)
Xem thêm bình luận