Sân khấu dù kê: Những nút thắt cần được tháo gỡ

Bộ VH-TT&DL đã xếp dù kê vào 1 trong 12 di sản văn hóa phi vật thể dự kiến trình lên UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại giai đoạn 2012 - 2016. Tuy nhiên, cũng như nhiều loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống khác, dù kê đang gặp phải những khó khăn nhất định trong quá trình phát triển. Có nhiều vấn đề cần nhìn nhận rõ và sớm được giải quyết để loại hình nghệ thuật này gìn giữ được bản sắc văn hóa và phát huy tác dụng trong cuộc sống đương đại.

Nhiều thách thức

Sức sống mãnh liệt của loại hình nghệ thuật sân khấu dù kê tiềm tàng trong tâm thức của người dân đồng bào dân tộc Khmer Nam bộ. Có tận mắt nhìn niềm say mê của bà con khi ngồi bệt dưới đất, hướng mắt về sân khấu “dã chiến” để xem những vở dù kê chém chằn, chiêm nghiệm những thông điệp nói về nghiệp quả ác lai ác báo, hướng con người ta đến cuộc sống chân - thiện - mỹ… thì mới tỏ tường sức sống mãnh liệt ấy! Cho nên, giữa dòng chảy đa sắc màu của các loại hình văn hóa ngoại lai du nhập, dù kê vẫn có một chỗ đứng trong lòng đồng bào.

Tuy vậy, dù kê vẫn đối mặt với những trở ngại trong quá trình được bảo tồn và phát triển. Dù kê chủ yếu được bảo tồn và phát huy giá trị thông qua hình thức tổ chức đoàn nghệ thuật, đội thông tin cấp tỉnh với mức đầu tư có hạn, quy mô vừa và nhỏ. Trong khi đó, phần lớn loại hình nghệ thuật của Việt Nam đã được bảo tồn và phát huy qua hình thức được xây dựng nhà hát chuyên biệt (Nhà hát cải lương Trần Hữu Trang, Nhà hát chèo Trung ương, Nhà hát nhạc giao hưởng Việt Nam, Nhà hát ca múa nhạc Việt Nam…). Sự đầu tư chưa chuyên biệt đã và đang là một khó khăn lớn cho nghệ thuật dù kê, nhất là khi đứng trước ngưỡng cửa gia nhập di sản văn hóa nhân loại.

Một cảnh trong vở dù kê Yum lắk - Chum lắk. Ảnh: Đ.K.C

Một thách thức lớn của dù kê còn là thiếu nguồn nhân lực về tất cả phương diện (đội ngũ diễn viên, sáng tác, nhạc công, biên đạo…) về mặt số lượng lẫn chất lượng. Đây là đội ngũ đóng vai trò nòng cốt trong việc lưu giữ, phổ biến, sáng tạo nghệ thuật dù kê. Cho đến nay, vẫn chưa có trường nghệ thuật Khmer nào, các nghệ sĩ đều phải học ở các trường nghệ thuật chung, dẫn đến thiếu sự truyền nghiệp một cách chuyên sâu. Đời sống của một bộ phận nghệ sĩ nắm giữ tinh hoa nghệ thuật dù kê còn khó khăn, nên đòi hỏi sự tâm huyết với nghiệp cũng là những thách thức lớn…

Giải pháp tháo gỡ

Theo những chuyên gia nghiên cứu về nghệ thuật dù kê, muốn vượt qua những khó khăn, khắc phục những khiếm khuyết trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật dù kê thì rất cần sự cộng đồng trách nhiệm từ nhiều phía. Trước mắt, quan trọng hàng đầu là chú trọng đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực này. Dù kê có những nét đặc trưng riêng, đòi hỏi một quá trình đào tạo chuyên sâu nên phải có hệ thống trường lớp riêng và đội ngũ giáo viên giảng dạy chuyên nghiệp. Khi chưa xây dựng kịp thời hệ thống trường lớp này, các địa phương có nghệ thuật dù kê nên linh động tập hợp tổ chức những lớp truyền nghề mời các nghệ sĩ lão thành truyền kinh nghiệm và lửa đam mê cho đội ngũ nối nghiệp, tránh để mai một những tài năng thuộc hàng gạo cội.

Tầm nhìn xa hơn là xây dựng, kiện toàn các đoàn nghệ thuật Khmer chuyên và không chuyên, tiến tới xây dựng nhà hát nghệ thuật tổng hợp dân tộc Khmer. Theo thống kê, hiện ĐBSCL có khoảng 10 đoàn nghệ thuật dù kê chuyên và không chuyên, trong đó có một số đoàn chuyên nghiệp nổi tiếng như: Đoàn nghệ thuật Ánh Bình Minh (tỉnh Trà Vinh), Đoàn nghệ thuật Khmer Sóc Trăng, Đoàn nghệ thuật tổng hợp Khmer Bạc Liêu… Đây là những đoàn hoạt động mạnh, đã xây dựng thành công nhiều vở dù kê có chất lượng được công chúng đón nhận; tuy nhiên các đoàn vẫn không tránh khỏi những khó khăn chung như thiếu được đầu tư về cơ sở vật chất, đào tạo nguồn nhân lực kế thừa. Sự quan tâm của Nhà nước về mặt tài chính, cơ chế chính sách ngay hiện tại là rất cần thiết. Việc đầu tư kinh phí xây dựng nhà hát nghệ thuật tổng hợp dân tộc Khmer có ý nghĩa “tầm nhìn chiến lược” cho nghệ thuật biểu diễn nói chung và dù kê nói riêng của đồng bào dân tộc Khmer. Ngoài ra, một số giải pháp cần được quan tâm nữa là đa dạng hóa các hình thức giao lưu, truyền bá rộng rãi nghệ thuật dù kê đối với các dân tộc khác, cần có chế độ chính sách tốt đối với những người trực tiếp làm công tác bảo tồn và phát huy nghệ thuật dù kê…

Trước ngưỡng cửa rộng trong tương lai, bảo tồn và phát huy nghệ thuật dù kê đang đặt ra nhiều thách thức cần được giải quyết. Sự đầu tư kịp thời và hiệu quả của Nhà nước; tâm huyết, lòng yêu nghề của chính những người đang nắm giữ tinh hoa ấy và ý thức tự hào, trách nhiệm trước dân tộc của mỗi người Khmer… hội tụ những yếu tố quan trọng ấy, nghệ thuật dù kê của đồng bào dân tộc Khmer mới có thể trụ vững và phát huy giá trị trong đời sống đương đại, xứng tầm là một di sản văn hóa của nhân loại trong tương lai gần.

NHẬT ANH