Khác với những ngành nghề khác, sinh viên báo chí phải thay đổi liên tục để gắn liền với sự vận động không ngừng của xã hội. Thế nên, các bạn trẻ học báo thời nay cũng chịu nhiều áp lực và phải nỗ lực mỗi ngày.
Sinh viên báo chí thế hệ trước thường học tập trong điều kiện vật chất hạn chế, tài liệu chuyên ngành còn khan hiếm, việc tiếp cận thông tin phụ thuộc nhiều vào sách vở truyền thống, báo in và tư liệu lưu trữ. Họ rèn luyện kỹ năng tác nghiệp thông qua thực địa, qua các kỳ thực tập tại toà soạn và học nghề từ những nhà báo đi trước, tinh thần tự học, chịu khó và đam mê tìm hiểu thực tiễn là những điểm nổi bật. Trái lại, sinh viên báo chí ngày nay lớn lên trong môi trường công nghệ số, với kho tri thức gần như không giới hạn. Chỉ với thiết bị thông minh kết nối Internet, họ có thể tiếp cận hàng ngàn bài báo quốc tế, sách chuyên ngành, video hướng dẫn và dữ liệu thống kê. Phương pháp học tập cũng đa dạng hơn: học qua video, thực hành với phần mềm dựng phim, làm báo trên nền tảng số, tương tác trực tiếp với giảng viên qua mạng... Tính chủ động và sáng tạo trong học tập được đề cao hơn bao giờ hết.
Hơn hết, sự khác biệt về kỹ năng nghề nghiệp và công cụ tác nghiệp giữa sinh viên báo chí ngày nay với ngày xưa cũng rất rõ rệt. Sinh viên báo chí xưa phần lớn được đào tạo theo mô hình báo chí truyền thống: viết báo in, phóng sự truyền hình, phát thanh. Ðiều này đồng nghĩa với việc các bạn sẽ chú trọng đến kỹ năng viết lách, khả năng diễn đạt mạch lạc, quan sát thực tế và có phong cách làm việc chặt chẽ, tỉ mỉ. Công cụ tác nghiệp lúc bấy giờ khá thô sơ: máy ghi âm cầm tay, máy ảnh cơ, sổ tay, bút bi... Thế nên, các bạn học nhiều về kỹ năng giao tiếp xã hội, kinh nghiệm sống hơn là các công nghệ tiên tiến hiện đại.
Còn sinh viên báo chí hiện đại được đào tạo đa phương tiện, phải biết quay phim, dựng video, chỉnh sửa hình ảnh, sản xuất podcast, làm nội dung cho mạng xã hội, phải thành thạo các phần mềm chuyên dụng như: Premiere, Photoshop, Canva, CapCut, AI viết tin... Bên cạnh đó, công cụ tác nghiệp cũng được tối ưu hoá, chỉ với smartphone có thể hoàn thành toàn bộ bản tin điện tử hoặc livestream trực tiếp hiện trường sự kiện. Khái niệm “phóng viên đa năng” trở thành xu thế tất yếu và hội tụ đủ trong sinh viên học báo.
Sinh viên báo chí cũng phải trau dồi khả năng tác nghiệp thực tiễn và ứng phó với các tình huống làm tin ngoài cuộc sống.
Tất nhiên, từ những yêu cầu đòi hỏi không ngừng của thời đại, sinh viên theo ngành báo chí hiện tại cũng có khác biệt trong nhận thức nghề nghiệp và cơ hội việc làm. Sinh viên báo chí thế hệ trước thường chọn nghề báo vì đam mê, lý tưởng cống hiến, tinh thần phụng sự xã hội. Trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn, báo chí không phải là nghề "hái ra tiền", nhưng vẫn được xem là nghề cao quý, có sức ảnh hưởng xã hội lớn. Cơ hội việc làm tập trung chủ yếu ở các cơ quan báo chí Nhà nước.
Còn với ngày nay, sinh viên ngành báo tiếp cận nghề nghiệp với cái nhìn thực tế hơn, cân nhắc đến thu nhập, khả năng phát triển cá nhân, sự linh hoạt trong môi trường làm việc. Bên cạnh các toà soạn truyền thống, họ có thể làm việc tại các công ty truyền thông, agency quảng cáo, kênh YouTube, toà soạn số, doanh nghiệp sản xuất nội dung... Thậm chí, nhiều sinh viên lựa chọn con đường làm báo độc lập, trở thành nhà sáng tạo nội dung trên nền tảng số như: TikTok, Instagram, hay podcast cá nhân.
Sự khác biệt giữa sinh viên báo chí xưa và nay là kết quả tất yếu của sự phát triển công nghệ, biến đổi xã hội và xu thế toàn cầu hoá. Nếu sinh viên báo chí xưa để lại dấu ấn với tinh thần kỷ luật, trách nhiệm và lý tưởng nghề nghiệp thì sinh viên báo chí hiện nay thể hiện sự năng động, sáng tạo và thích nghi nhanh với môi trường mới. Tuy nhiên, dù ở thời nào, người làm báo vẫn luôn cần giữ vững cốt lõi của nghề: trung thực, khách quan và có trách nhiệm với công chúng.
Một số sinh viên báo chí tham gia các cuộc thi với trường khác để nâng cao kiến thức và kỹ năng ứng xử tình huống. (Ảnh Khoa Báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn cung cấp)
Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0) đang tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực, ngành báo chí cũng không nằm ngoài guồng quay chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ. Sinh viên báo chí - những người sẽ trở thành chủ nhân của nền truyền thông tương lai - đang đứng trước nhiều cơ hội, song hành cùng vô số thách thức, để không bị tụt lại phía sau, cần trang bị tư duy linh hoạt, kỹ năng đa phương tiện và đạo đức nghề nghiệp vững vàng.
Em Nguyễn Ngọc Như Ý, sinh viên năm nhất ngành Báo chí, Trường Ðại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Ðại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh), chia sẻ: “Thời đại 4.0 mang lại môi trường làm báo năng động và cởi mở hơn bao giờ hết. Với sự phát triển của Internet, mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo hay dữ liệu lớn, chúng em không còn bị giới hạn bởi không gian và thời gian. Sinh viên phải có đủ kỹ năng để tự sản xuất nội dung, phát hành podcast, viết blog cá nhân hay thực hiện phóng sự bằng smartphone mà không cần phải chờ đến khi tốt nghiệp. Ngoài ra, phải tự trau dồi để sử dụng thành thạo các công nghệ mới, như AI hỗ trợ viết nhanh bản tin, chỉnh sửa âm thanh, dựng video tự động... vừa tiết kiệm thời gian lại vừa tăng hiệu suất làm việc. Bên cạnh đó, việc tiếp cận nguồn thông tin phong phú từ khắp nơi trên thế giới cũng trở nên dễ dàng hơn, giúp sinh viên nâng cao tư duy phản biện và kỹ năng phân tích vấn đề”.
Tuy nhiên, việc lan truyền thông tin sai lệch, tin giả trên mạng xã hội cũng là một trong những vấn đề nghiêm trọng hiện nay. Ðiều này đòi hỏi sinh viên báo chí không chỉ cần có kỹ năng kiểm chứng thông tin mà còn phải giữ vững đạo đức nghề nghiệp, trung thành với sự thật - điều đang dần bị xao nhãng giữa làn sóng "câu view" và "thu hút tương tác".
Thời đại 4.0 mở ra cánh cửa đầy cơ hội cho sinh viên báo chí nhưng cùng với đó là nhiều thách thức phải đối mặt. ThS. Lê Anh Tú, CEO iGem Agency, giảng viên Khoa Quan hệ Công chúng - Truyền thông, Trường Ðại học Kinh tế - Tài chính TP Hồ Chí Minh (UEF), cho biết: “Trở thành phóng viên đa phương tiện kiêm nhiệm quá nhiều như hiện nay dẫn đến việc các bạn sẽ không chuyên điều gì cả. Từ đó, dẫn đến tư duy của các bạn sẽ không được phát triển đồng bộ các kỹ năng. Phải nhìn nhận rằng, không ai trên đời có thể giỏi cùng lúc tất cả mọi thứ. Sinh viên ngày nay phải có thế mạnh cụ thể. Kỹ năng cốt lõi của nghề là viết thì các bạn phải đảm bảo, nhưng các kỹ năng khác cũng khoảng 7-8 điểm. Các kỹ năng bổ trợ được rèn luyện qua thời gian sẽ giúp các bạn đứng vững hơn trong nghề. Thêm vào đó, các bạn cần tình yêu nghề và sự kiên trì mới có cơ hội toả sáng”.
Sinh viên Khoa Báo chí, Ðại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, làm phim tài liệu và có hẳn buổi trao thưởng để khuyến khích kỹ năng chuyên.
Không chỉ là người đưa tin, sinh viên báo chí hiện nay còn là người sáng tạo, định hướng dư luận và góp phần xây dựng xã hội thông minh. Bằng tinh thần học hỏi không ngừng, lòng say mê nghề nghiệp và sự tỉnh táo trong thời đại “nhiễu loạn thông tin”, sinh viên báo chí hoàn toàn có thể trở thành lực lượng tiên phong, góp phần viết nên diện mạo mới cho nền báo chí hiện đại.
PGS.TS Ðặng Thị Thu Hương, Phó hiệu trưởng Trường Ðại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Ðại học Quốc gia Hà Nội), chia sẻ: "Không giống như đào tạo cử nhân của ngành khoa học xã hội khác, rèn luyện kỹ năng làm nghề luôn là ưu tiên số 1 trong các trường đào tạo báo chí truyền thông. Trong bối cảnh báo chí phải cạnh tranh với mạng xã hội, quay cuồng với trí tuệ nhân tạo, đào tạo báo chí lại càng phải giữ vững giá trị cốt lõi, đó là đào tạo con người trên nền tảng kiến thức vững chắc, có chiều sâu trí tuệ, đưa tin chính xác và nhân văn. Vì thế, chương trình đào tạo hiện nay thay đổi không ngừng và được bổ sung nhiều học phần mới mẻ, bắt kịp tính hiện đại như: báo chí trên điện thoại di động, báo chí dữ liệu, tổ chức nội dung và sáng tạo siêu tác phẩm báo chí... Những phông nền kiến thức quan trọng và quý báu từ thầy cô là thế hệ nhà báo đi trước sẽ giúp sinh viên, những nhà báo tương lai có thể nhận diện thấu đáo vấn đề và truyền tải thông tin đến công chúng nhân văn nhất”./.
Lam Khánh
Xem thêm bình luận