Truyền thống gia đình thời hiện đại

Bài 2: Nét đẹp truyền thống gia đình - những bờ vực mai một

>>Bài 1: Chân dung gia đình truyền thống

Trước xu thế toàn cầu hóa, mẫu hình gia đình truyền thống Việt Nam cũng có những biến đổi mạnh mẽ. Đó là sự thu hẹp phạm vi ảnh hưởng của các thành viên trong gia đình khi điều kiện kinh tế độc lập; tâm tư, tình cảm, lối sống, cách nghĩ của từng lứa tuổi lại quá cách biệt nhau dẫn đến sự mẫu thuẫn giữa các “cái tôi” trong gia đình. Từ đó, mô hình gia đình hạt nhân (hai thế hệ cha mẹ và con cái chung sống) đã dần thay thế cho mô hình gia đình truyền thống nhiều thế hệ.

Tuy nhiên, điều đáng báo động là mẫu hình gia đình hạt nhân hiện đại đang đối mặt trước nhiều nguy cơ mai một các giá trị văn hóa truyền thống đẹp đẽ…

Giáo dục con, cháu bằng tấm gương sáng của ông bà, cha mẹ là nét đẹp truyền thống của gia đình Việt Nam (Trong ảnh: Gia đình ông Nguyễn Văn Năm, phường 7, TP. Bạc Liêu). Ảnh: M.Đ

Khi “gà cùng một mẹ… đá nhau”

Ông bà ta ngày xưa dạy con cháu rất thâm thúy: “Khôn ngoan đối đáp người ngoài/ Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau”. Và cái sự “đá nhau” đơn giản chỉ là những mâu thuẫn tranh nhau nhà cửa, đất đai, hay hơn thua nhau trong phân chia tài sản thừa kế mà thôi! Cái sự “đá nhau” gay cấn có khi đến mức anh em kéo nhau ra tòa, hoặc xung đột đến mức “thượng cẳng chân, hạ cẳng tay”, cùng một mẹ cha nhưng “trâu trắng, trâu đen” với nhau suốt đời. Mối dây ruột rà trở thành… người dưng nước lã!

Hồi mấy chục năm về trước, khi còn ở chung mái nhà, vì giỏi giang việc đồng áng nên ông N.T.H được cha mẹ giao toàn bộ phần đất đai hơn 40 công để canh tác nuôi cả gia đình. Những người em của ông H. cũng được cha mẹ chia ít tài sản khi ra riêng. Sau khi cha mẹ qua đời, toàn bộ đất đai ông H. tiếp tục canh tác. Hồi thời trước, chuyện cha mẹ ở chung với người nào thì thường để tài sản cho người đó, không anh em nào dòm ngó nên cũng không cần pháp luật phân xử. Những người em của ông H. cũng chấp nhận để anh canh tác phần đất cha mẹ để lại như một quy luật tự nhiên. Đùng một cái, hơn 40 công đất nằm trong diện giải tỏa trắng. Mâu thuẫn bắt đầu âm ỉ trong đàn con cháu. Anh em ông H. ít chữ nghĩa, không rành luật hiện hành và động cơ tranh giành lẫn nhau cũng không mạnh bằng đám con cháu của họ. Ban đầu là sự đối mặt thương lượng để những đứa cháu xin bác mình phân chia, nhưng khi yêu cầu không được chấp thuận, nóng nảy, xô xát đã xảy ra và những người anh em chú - bác cùng họ ấy đã đòi đâm đơn kiện nhau ra tòa… Họ đã quên câu ông bà ta dạy “Anh em hiền thậm là hiền/ Đừng một đồng tiền mà đấm đá nhau”!

Hiện nay, mô hình gia đình hạt nhân đã dần thay thế cho mô hình gia đình truyền thống nhiều thế hệ. Ảnh: Internet

Những cuộc tranh chấp đất đai giữa những người trong cùng dòng tộc, thậm chí là giữa cha mẹ với con cái, anh chị em ruột với nhau… đã trở thành vết thương nhức nhối báo động những giá trị đẹp đẽ của truyền thống gia đình đang đứng trước những bờ vực mai một! Theo Sở Tài nguyên - Môi trường, từ đầu năm đến nay, trong số 33 vụ tranh chấp đất đai thì có đến 11 vụ tranh chấp có mối quan hệ huyết thống, thân tộc (chiếm hơn 33% số vụ). Ông Phạm Quốc Nam, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên - Môi trường, phân tích: “Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng tranh chấp đất đai, tài sản giữa những người trong thân tộc. Thứ nhất, do sự giáo dục của cha mẹ đối với con cái còn lỏng lẻo, nên đã không tạo ra cái nền nếp trong gia đình. Tình yêu thương của cha mẹ, sự quan tâm giáo dục con cái là điều vô cùng quan trọng để con cái trong gia đình biết thương yêu mẹ cha, anh em hòa thuận, biết kính trên nhường dưới. Thứ hai, hiện nay nền kinh tế thị trường đã làm thay đổi nhận thức của một số người, lợi ích cá nhân được đề cao, sức mạnh đồng tiền tác oai tác quái, từ đó hai tiếng “ruột rà” thiêng liêng dần bị bỏ quên. Thứ ba là khi mô hình gia đình hạt nhân đang dần thay thế gia đình nhiều thế hệ cùng chung sống, mối dây quan hệ huyết thống bị “nới” ra, tầm ảnh hưởng, sự giáo dục về gia phong, lễ giáo của ông bà đối với con cháu không còn được phát huy…”.

...Và sự tan vỡ ở những vợ chồng trẻ

Tình trạng ly hôn ở các vợ chồng trẻ không còn là vấn đề mới mẻ, và đó cũng là một trong những hiện tượng làm lung lay giá trị văn hóa truyền thống của gia đình Việt Nam thời hiện đại. Những nguyên nhân dẫn đến ly hôn có khi chỉ xuất phát từ mâu thuẫn nhỏ nhặt, đơn giản, chỉ cần bất đồng quan điểm với nhau về một vấn đề gì đó là kéo nhau ra tòa ly hôn, phân chia tài sản. Theo báo cáo của ngành Tòa án tỉnh, trong năm 2012, tòa đã thụ lý 24 vụ ly hôn, riêng từ đầu năm 2013 đến tháng 11/2013 đã thụ lý 28 vụ. Các vụ ly hôn này thường rơi vào những cặp vợ chồng ở lứa tuổi 8X, 9X.

Giới chuyên môn phân tích rằng tình trạng ly hôn ở các vợ chồng trẻ là hệ quả tất yếu của hôn nhân “ba không”: không tình yêu đích thực, không biết cách tổ chức cuộc sống và không biết cách giải quyết những vấn đề nảy sinh. Nhưng theo chúng tôi, một nguyên nhân sâu xa hơn cả là xuất phát từ sự đề cao “cái tôi” của mỗi người. Trở lại với gia đình chú Mười Tẻo như bài viết trước chúng tôi đã đề cập. Hai vợ chồng chú Mười đến với nhau không bằng tình yêu hai phía mà là do mai mối nhưng họ đã sống với nhau bền bỉ, keo sơn và xây dựng một mái ấm gia đình hoàn hảo. Đó là do mỗi người biết điều chỉnh bản thân mình để chung sống vui vẻ, hạnh phúc bên nhau. Khi yêu người ta thường khuếch đại những ưu điểm và bỏ qua những khuyết điểm, còn khi đã là vợ chồng thì ngược lại, điều đó hoàn toàn dễ bắt gặp trong cuộc sống hôn nhân.

Những giá trị truyền thống gia đình Việt Nam cũng đang đứng trước bờ vực mai một trước những lợi ích, cám dỗ của đồng tiền. Nhiều cô dâu sẵn sàng lên xe hoa với người mình không yêu, thậm chí là chưa từng quen biết, nhưng chưa hẳn theo kiểu “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” thời phong kiến, mà là vì các cô đang nhìn vào sự hào phóng (đôi khi chỉ là vẻ giả tạo bên ngoài), hoặc cái gia sản kếch xù của đối phương. Nhiều cô gái chấp nhận một đám cưới… giả với người chồng ngoại kiều để mong được đổi đời nơi đất khách, thậm chí có những cô gái sống buông thả đến mức cưới chồng ngoại kiều để có điều kiện ăn chơi, chưng diện và mặc cho tương lai mình sẽ về đâu… Hai tiếng “gia đình” thiêng liêng không còn hiện hữu ở những cuộc hôn nhân chỉ nhắm vào lợi ích cá nhân!

Và những cuộc hôn nhân không xuất phát từ tình yêu chân thật, không có sự vun vén đắp xây từ hai phía, và khi “cái tôi” trong mỗi người quá lớn thì chắc chắn nó sẽ đứng trước nguy cơ tan vỡ. Đứa con là niềm hạnh phúc của cuộc hôn nhân, là sợi dây ràng buộc giữa hai người nhưng đứa con cũng trở thành gánh nặng hoặc là sự tranh chấp lẫn nhau khi ly hôn xảy ra. Và khi ấy, những người làm cha làm mẹ nhiều khi chỉ nghĩ đến cảm giác của mình mà quên mất sự tổn thương nghiêm trọng trong lòng con cái. Chứng kiến cảnh cha mẹ dắt nhau ra tòa, xỉ vả nhau trước mặt con thơ vô tội khi phân chia tài sản, giành quyền nuôi con, một người bạn làm ở ngành Tòa án đã cảm tác nên những dòng thơ nghe đau nhói: “Phố đêm dài vàng vọt ánh đèn khuya/ Vọng xa xăm câu à ơi hát trẻ/ Ầu ơ, trời mưa bong bóng phập phồng/ Cha cưới vợ, mẹ lấy chồng/ Còn con lạc lõng phố đông, chợ đời…”.

Sự tan đàn xẻ nghé trong gia đình, dòng tộc xuất phát từ tranh chấp quyền lợi, đất đai; tình trạng yêu cuồng sống vội, chung sống trước hôn nhân, tình yêu vụ lợi dẫn đến tan vỡ ở những gia đình trẻ; nền nếp gia phong bị lung lay, không được nhìn nhận đúng tầm quan trọng trong việc kiến tạo một gia đình chuẩn mực đã khiến những nét đẹp truyền thống gia đình đứng trước bờ vực mai một.

Cẩm Thúy

Bài cuối: “Chất keo” nào để gia đình là nơi kết nối yêu thương