Từ khi một số di sản văn hóa phi vật thể ở nước ta lần lượt được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa thế giới, thì những di sản này đã được khai thác cho kinh doanh du lịch và trở thành những sản phẩm du lịch độc đáo phục vụ du khách trong và ngoài nước. Đờn ca tài tử (ĐCTT) cũng nằm trong số đó.
Việc đưa ĐCTT vào khai thác như một sản phẩm trong kinh doanh du lịch đã làm nảy sinh những ý kiến khác nhau, thậm chí trái chiều - đặc biệt là khi ĐCTT chính thức được UNESCO đưa vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và trở thành một trong những trọng điểm văn hóa cần được bảo tồn và phát huy trong kế hoạch hành động quốc gia.
 |
| Biểu diễn ĐCTT tại Không gian ĐCTT Nam bộ (Festival ĐCTT quốc gia lần I - Bạc Liêu 2014). Ảnh: H.T |
Nếu khai thác và biến ĐCTT thành một sản phẩm du lịch một cách tùy tiện, thiếu cân nhắc, có thể dẫn tới nguy cơ làm sai lệch bản chất, vẻ đẹp thanh tao và hạ thấp giá trị của ĐCTT! Sẽ còn đâu là sinh hoạt “ca nhạc tri âm tri kỷ”, là loại nhạc tâm tấu của những người yêu nghệ thuật cổ truyền dân tộc? Sẽ còn đâu cảm hứng nghệ thuật để trổ ngón, đua tài giữa các tài tử trong những cuộc trình diễn tại nhà hàng, khách sạn hoặc khu du lịch giữa bầu không khí ồn ào, xô bồ của những đám nhậu? Môi trường và bầu không khí đó khác xa với môi trường và không khí nghệ thuật thực thụ và thân tình, tri kỷ của những cuộc “chơi ĐCTT” truyền thống - nơi xưa kia từng sản sinh những tài năng, những tác phẩm kiệt xuất…
Du lịch có thể gây ra nguy cơ san bằng giá trị sáng tạo nghệ thuật của các nghệ sĩ tài tử. Đó là bởi việc “định giá” theo hợp đồng có tính chất “mua bán” và sự thiếu vắng không gian cùng môi trường thưởng thức nghệ thuật nghiêm túc. Hòa nhạc trong bầu không khí xô bồ, người đờn, người ca đâu cần trổ hết tài năng, thậm chí mất cả nhã hứng đờn ca! Nếu để môi trường đó phát triển lâu dần, người đờn, ca sẽ nhiễm một tập quán diễn tấu hoàn toàn xa lạ với tập quán cao đẹp, đầy tính nghệ thuật xưa kia…
Việc đưa ĐCTT vào hoạt động du lịch là một xu thế tất yếu của thời đại, song trước một số hiện tượng đáng quan ngại đã và đang diễn ra đây đó, chúng ta cần nghĩ đến biện pháp “phòng ngừa”.
Mong ước và gợi ý
Trước hết, xin khẳng định đây là mong ước và gợi ý của một người quý trọng ĐCTT! Trong thời đại ngày nay, ĐCTT cũng có thể được khai thác dưới nhiều hình thức khác nhau và đa dạng hóa như nó đã từng vận động trong quá khứ. Tuy nhiên, khi quảng bá với tư cách là một loại hình nghệ thuật thuộc danh sách di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, ĐCTT cần phải được giới thiệu đúng với bản chất, với những nét riêng đặc sắc cùng những giá trị văn hóa tinh thần và nghệ thuật vốn có của nó.
Vì vậy, mong sao khi tham gia vào du lịch, ĐCTT vẫn giữ được bản chất và bản sắc riêng độc đáo để không bị biến dạng, bị pha trộn với những loại hình khác. Mong sao những giá trị cao quý và những nét riêng đặc sắc ở thời vàng son của ĐCTT được quảng bá rộng rãi tới công chúng và du khách trong, ngoài nước. Mong sao tất cả những người làm du lịch đều hiểu sâu những giá trị tinh thần và nghệ thuật của ĐCTT để giới thiệu với du khách về những giá trị cao quý đó, chứ không phải như một loại hình ca nhạc “mua vui” cho thực khách! Mong sao tài tử không phải tìm đến du khách tại các nhà hàng, khách sạn, các khu du lịch. Mà thông qua các tổ chức kinh doanh du lịch, du khách phải tìm đến tài tử tại những không gian sinh hoạt truyền thống của ĐCTT để có thể trải nghiệm và hiểu thế nào là tâm tấu, được chứng kiến những cuộc đua tài và khả năng ngẫu hứng tài hoa đầy sức sáng tạo của các nghệ nhân tài tử cũng như những giá trị tinh thần cao quý của ĐCTT… Có vậy, du lịch mới thật sự thực thi đúng những chủ trương của Nhà nước “giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa, thuần phong mỹ tục của dân tộc trong hoạt động du lịch”.
Bên cạnh nhận thức của những người làm du lịch, ý thức của chính các nghệ sĩ, nghệ nhân, tài tử trong việc gìn giữ phẩm giá cao sang và bản sắc riêng của ĐCTT cũng đóng vai trò rất quan trọng. Đó sẽ là kháng thể chống lại những “vi-rút” mà hoạt động du lịch có thể đem đến và gây tổn hại cho loại hình nghệ thuật quý báu này.
NGUYỄN THỤY LOAN
Xem thêm bình luận