Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025) - sự kiện chính trị nghề nghiệp có ý nghĩa quan trọng của báo chí cách mạng nước ta, gắn liền với những mốc dịp kỷ niệm trọng đại của đất nước. Ðây là dịp khẳng định sự phát triển mạnh mẽ, những thành tích to lớn của sự nghiệp báo chí Việt Nam trong suốt một thế kỷ lịch sử, biểu dương lực lượng báo chí cách mạng, qua đó khích lệ giới báo chí cả nước thực hiện tốt nhất chức năng, nhiệm vụ cũng như yêu cầu thông tin ngày càng cao của Nhân dân.
Bối cảnh và tầm nhìn mới đặt ra yêu cầu khơi dậy các sáng kiến, ý tưởng; đúc rút các bài học kinh nghiệm, lý luận phát triển của nền báo chí cách mạng Việt Nam và tầm nhìn những năm tiếp theo; tạo thêm động lực thúc đẩy tinh thần báo chí cách mạng, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân.
Báo chí cách mạng trong cuộc chuyển mình vĩ đại
Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 10 khoá XIII vừa qua thống nhất khẳng định Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Với mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao là có đầy đủ căn cứ. Ðó là sức mạnh tổng hợp quốc gia được tạo ra từ các thời kỳ trước, nhất là trong quá trình đổi mới. Ðó là kinh nghiệm của các nước đi trước, chỉ trong vòng 2-3 thập kỷ công nghiệp hoá thành công họ đều trở thành các quốc gia phát triển. Ðó là cơ hội mới do bước ngoặt vận động của thế giới đem lại cho các nước đi sau có thể về đích sớm. Ðó là động lực tinh thần to lớn của hơn 100 triệu người Việt Nam quyết tâm thực hiện khát vọng Hồ Chí Minh xây dựng đất nước ngày càng “đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”, “sánh vai với các cường quốc năm châu”... Ðể vươn mình thành công, rất cần thống nhất nhận thức, niềm tin; sáng tỏ tầm nhìn, chiến lược và nỗ lực hành động của toàn Ðảng, toàn dân, trong đó báo chí là lực lượng tiên phong của cách mạng.
Những khó khăn và vấn đề tái cấu trúc hệ thống báo chí gần đây không làm giảm đi vai trò của báo chí, mà chỉ nói lên một điều là báo chí cần phải đổi mới. Không thay đổi thì sẽ bị thay thế. Công nghệ số, Internet và truyền thông xã hội là những cú huých mạnh mẽ để đổi mới báo chí. Sự đổi mới này chỉ làm tăng lên vai trò, sự đóng góp của báo chí cách mạng vào sự nghiệp xây dựng Việt Nam hùng cường và thịnh vượng.
Phóng viên báo, đài Trung ương và địa phương tác nghiệp tại sự kiện Lễ giỗ Ðức Quốc Tổ Lạc Long Quân năm 2025. Ảnh: HUỲNH LÂM
Giá trị cốt lõi và năng lực đổi mới sáng tạo của báo chí
Muốn đi xa thì phải về gần. Báo chí muốn đổi mới thì phải tìm về và giữ vững những giá trị cốt lõi, sứ mệnh ban đầu của báo chí cách mạng. Giữ cái bất biến này để ứng vạn biến. Cái vạn biến này chính là cách mà chúng ta làm báo, là không gian sáng tạo vô hạn và công cụ để thực hiện sự sáng tạo vô hạn đó chủ yếu là công nghệ số. Vì vậy, cần tiếp tục thảo luận và rõ hơn về các vấn đề cơ bản:
Thứ nhất, bước sang một giai đoạn phát triển mới, khi công nghệ số ảnh hưởng đầu tiên và mạnh mẽ nhất là đối với lĩnh vực báo chí, truyền thông và tạo ra sự thay đổi căn bản của lĩnh vực này. Thay đổi căn bản tức là tương lai sẽ không nằm trên đường kéo dài của quá khứ. Nếu báo chí thay đổi thành công thì tương lai của báo chí sẽ nằm phía trên của đường kéo dài, nếu không thì sẽ nằm phía dưới của đường kéo dài này. Chúng ta cần nhận thức sâu sắc hơn về những giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng Việt Nam, đồng thời cần mạnh dạn nhìn thẳng vào những khó khăn, thách thức để có thể tìm được những động lực đổi mới sáng tạo mới trong không gian số, kỷ nguyên số.
Thứ hai, trong kỷ nguyên số và với khát vọng vươn mình của dân tộc, cần nhận thức đầy đủ hơn về vị thế và hoạt động của báo chí trong không gian mạng, nơi được coi là trận địa chính, là trận chiến chính của báo chí. Thắng hay bại là ở đây. Cách mạng công nghiệp (CMCN) lần thứ tư, công nghệ số, chuyển đổi số cũng đã hơn chục năm rồi, bây giờ không chỉ là lên không gian mạng mà còn là “giành lại” không gian mạng, tạo ra dòng chủ lưu trên không gian mạng. Nguồn thu chính của báo chí rồi cũng sẽ đến từ không gian mạng.
Thứ ba, với nền tảng phát triển 100 năm, chúng ta cần nhận thức sâu sắc về các giá trị cốt lõi, ánh xạ trong những bài toán mới, trong hành trình đổi mới sáng tạo số. Như ý kiến của các nhà lãnh đạo lĩnh vực báo chí - truyền thông đã nhấn mạnh trong thời gian qua: Công nghệ số lấy đi một số việc cũ nhưng cũng tạo ra những việc mới như thế nào? Báo chí phải làm những việc mới nào? Phải làm hơn những gì mình đang làm để đổi mới báo chí? Báo chí cần không gian rộng hơn là đưa tin “Ai? Cái gì? Ở đâu? Khi nào?”. Ðộc giả mong muốn biết những gì ở phía sau quá nhiều những tin tức kia. Ðó có thể là sự diễn giải, phân tích hoặc bình luận tin tức. Ðó có thể là cái nhìn đa chiều, sự thấu hiểu sâu sắc và trí tuệ, sự diễn giải thú vị, đầy tính gợi mở, hoặc giải pháp cho những vấn đề của đất nước.
Phóng viên báo, đài tác nghiệp tại Ðại hội Ðảng bộ tỉnh. Ảnh: HUỲNH LÂM
Một số khuyến nghị với đội ngũ những người làm báo hiện nay
Trong bối cảnh phát triển mới, trước những cơ hội và thách thức to lớn, đội ngũ những người làm báo của kỷ nguyên số hướng tới các vấn đề trọng yếu:
Thấu hiểu sâu sắc về hệ giá trị cốt lõi và hướng tiếp cận mới để tạo động lực sáng tạo cho báo chí. Từ việc sử dụng công nghệ số để làm ngược lại những điều không còn phù hợp: thay vì viết thì hãy làm nền tảng để mọi người viết, thay vì để mọi người đọc trên trang web của mình thì hãy để họ đọc từ các nền tảng khác nhau, thay vì cung cấp thông tin thì hãy cung cấp tri thức; thay vì tự làm thì hãy hợp tác, thay vì để phóng viên phải xử lý rất nhiều thông tin thì hãy để họ xử lý những thứ mà rất ít thông tin và để cho AI xử lý rất nhiều thông tin, thay vì tránh tai nạn thì hãy kiểm soát tai nạn...
Không ngừng tìm hiểu về không gian phát triển mới của báo chí, lực lượng sản xuất, nguồn lực sản xuất, yếu tố sản xuất mới cho báo chí: Báo chí muốn phát triển thì cần không gian mới, cần lực lượng sản xuất mới, cần nguồn lực sản xuất mới, cần yếu tố sản xuất mới và cần động lực mới. Trong đó, không gian mới là không gian số, lực lượng sản xuất mới là công nghệ số, nguồn lực sản xuất mới là nhân lực số, yếu tố sản xuất mới là dữ liệu số, động lực mới là đổi mới sáng tạo số. Phân tích về bài toán đầu tư vào công nghệ số, nhân lực số, dữ liệu số và đổi mới sáng tạo số sẽ là đầu tư vì tương lai của báo chí.
Nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo của người làm báo, phát huy vai trò của công nghệ số, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI), những vấn đề, những thách thức, những rủi ro mà nó có thể mang lại như một quy luật.
Chúng ta hiểu rằng, đổi mới là đi tìm cách làm dễ hơn cho một việc khó hơn. Cách làm mới đó thường xuất hiện từ góc nhìn khác, cách tiếp cận khác từ hệ giá trị cốt lõi. Thực tế trên cho thấy sự cần thiết triển khai những diễn đàn khoa học, những không gian nghiên cứu, trao đổi để chia sẻ cách làm hay, kinh nghiệm tốt để chúng ta tiến về phía trước với tinh thần lạc quan, khoa học, sáng tạo và đột phá cho sự phát triển vượt bậc của báo chí cách mạng Việt Nam./.
PGS.TS Bùi Chí Trung
Viện Ðào tạo Báo chí và Truyền thông, Ðại học KHXH&NV - Ðại học Quốc gia Hà Nội
Xem thêm bình luận