Vi phạm IUU, mối nguy cho kinh tế biển

(CMO) Nếu không khẩn trương tiến hành các biện pháp ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng tàu cá vi phạm IUU (khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định) để EC gỡ thẻ vàng thì nguy cơ bị rút thẻ đỏ về lĩnh vực thuỷ sản là rất lớn. Việc này đồng nghĩa với việc EC sẽ cấm nhập khẩu sản phẩm thuỷ sản khai thác của Việt Nam; ảnh hưởng lớn đến đời sống, kinh tế của ngư dân và đến uy tín của ngành thuỷ sản Việt Nam trên trường quốc tế.

Theo Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam (BTL), từ đầu năm đến đầu tháng 6/2022, tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm khai thác IUU bị bắt giữ, xử lý có xu hướng gia tăng so với cùng kỳ năm 2021. Phần lớn là xâm phạm sâu vào vùng biển nước ngoài khai thác hải sản trái phép; sử dụng nhiều thủ đoạn để né tránh các lực lượng tuần tra, kiểm soát trên biển.

Nếu như 6 tháng cuối năm 2021, tình hình tàu cá Việt Nam vi phạm khai thác IUU có xu hướng giảm, với 22 vụ, 36 tàu thì trong 6 tháng đầu năm 2022, số lượng tàu vi phạm ghi nhận được lại tăng lên 35 vụ, 54 tàu với 507 ngư dân bị nước ngoài bắt giữ, xử lý. Các vùng biển nước ngoài có tàu cá Việt Nam vi phạm nhiều nhất thường là Thái Lan, Indonesia, Malaysia...

Công tác tuần tra, kiểm soát chống vi phạm IUU luôn được các ngành chức năng phối hợp triển khai.

Phân tích lượng tàu cá vi phạm trên các vùng biển này chủ yếu là tàu cá ở các địa phương: Quảng Ngãi, Khánh Hoà, Bình Thuận, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bến Tre, Bạc Liêu, Cà Mau và Kiên Giang. Đồng thời trong số 54 tàu vi phạm của 6 tháng đầu năm 2022, có đến 11 tàu, 122 ngư dân chưa xác định rõ của địa phương nào.

Cà Mau là địa phương có trữ lượng nguồn lợi thuỷ sản phong phú, ngư trường khai thác rộng và là 1 trong 4 khu vực trọng điểm khai thác hải sản của cả nước. Tỉnh có khoảng 4.600 tàu cá, xếp thứ 2 ở ĐBSCL (sau Kiên Giang); sản lượng khai thác trung bình 230.000 tấn/năm.

Năm 2021, tỉnh có 7 tàu, 36 ngư dân bị nước ngoài bắt giữ, xử lý: Thái Lan 5 tàu, 26 ngư dân; Malaysia 1 tàu, 4 ngư dân; Indonesia 1 tàu, 6 ngư dân. Và lực lượng chức năng của tỉnh phát hiện xử phạt 1 tàu, 6 ngư dân. Song, từ ngày 1/1/2022 đến cuối tháng 5/2022 đã phát hiện 1 tàu, 7 ngư dân của Cà Mau bị Thái Lan bắt giữ, xử lý và còn 8 tàu vi phạm khác đang được các ngành xác minh làm rõ.

“Đây là vấn đề hết sức nan giải dù tỉnh đã tiến hành nhiều biện pháp ngăn chặn. Kể cả sau khi thống kê, xác minh, điều tra tàu cá đăng ký và thực tế hoạt động, tỉnh Cà Mau đã công bố danh sách, xoá đăng ký vĩnh viễn trên 1.000 tàu cá để báo đến các địa phương, ngành chức năng cùng phối hơp xử lý, kiểm soát. Các tàu xoá đều là tàu đã hết hạn chứng nhận an toàn kỹ thuật và không cấp phép khai thác thuỷ sản trên 2 năm; không tiến hành lắp đặt giám sát hành trình theo quy định”, ông Châu Công Bằng, Phó giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Cà Mau, cho biết.

Tỉnh luôn chủ động, triển khai công tác đấu tranh với các hoạt động tàu cá vi phạm khai thác IUU từ bờ ra đến vùng khai thác. Tuy vậy, một bộ phận không nhỏ ngư dân, chủ tàu, thuyền trưởng lại cố tình vi phạm các quy định dù biết vi phạm vùng biển nước ngoài sẽ có hậu quả không lường.

Khai thác thuỷ sản Cà Mau sẽ chịu nhiều ảnh hưởng khi vấn đề khai thác vi phạm IUU chưa chấm dứt.

Theo nhận định của BTL trong chuyến làm việc với UBND tỉnh Cà Mau vào đầu tháng 6/2022: “Nguyên nhân đầu tiên dẫn đến vi phạm IUU gia tăng là do nguồn lợi hải sản của vùng biển trong nước ngày càng cạn kiệt, giá xăng dầu tăng cao cùng với chi phí nhân công nên công tác khai thác trong nước lợi nhuận thấp hoặc bị lỗ”.

Một thực tế đang tồn tại khác cũng là nguyên nhân dẫn đến vi phạm IUU là vì lợi ích kinh tế, chủ tàu hoặc thuyền trưởng đã cố tình vi phạm vùng biển nước ngoài để khai thác hải sản. Mặt khác, mối quan hệ giữa chủ tàu, thuyền trưởng và thuyền viên không đơn thuần là làm công ăn lương mà là ăn chia trên lợi nhuận thu được. Do đó, họ đều có động cơ, mục đích giống nhau là thu lợi nhuận tối đa sau mỗi chuyến đi biển.

Song song đó, công tác thu thập chứng cứ, tài liệu để chứng minh tàu vi phạm rất khó khăn. Cùng với đó là nhiều cơ sở thu mua, chế biến, tiêu thụ sản phẩm thuỷ sản từ khai thác chưa nghiêm túc chấp hành các quy định về chống khai thác IUU.

Một nguyên nhân khác từ công tác quản lý, quy hoạch vùng khai thác biển là việc phát triển số lượng lớn tàu khai thác trên các vùng biển Việt Nam đã tạo ra cường lực khai thác lớn làm cho nguồn lợi giảm dần theo thời gian. Trong khi công tác tái tạo nguồn lợi thuỷ sản chưa được quan tâm đầu tư đúng mức.

Dù có quy định tàu khai thác thuỷ sản vươn khơi phải gắn thiết bị giám sát hành trình, xong sau quá trình đưa vào vận hành đã phát hiện một số tính năng trên hệ thống giám sát tàu cá chưa hoàn thiện nhằm hỗ trợ, cảnh báo nhanh chóng tháo thiết bị VMS gửi tàu khác. Thực tế đã phát hiện nhiều trường hợp tháo thiết bị VMS gửi tàu khác, gửi trong bờ để duy trì tín hiệu nhằm tránh sự giám sát của cơ quan chức năng…

Một nguyên nhân khách quan khác dẫn đến gia tăng vi phạm khai thác IUU đó là có sự tiếp tay, bao che của lực lượng chức năng nước ngoài cho tàu cá ngư dân Việt Nam đóng thuế, hối lộ để được khai thác hải sản.

Thủ đoạn vi phạm trong khai thác IUU càng ngày càng tinh vi để đưa tàu cá ra nước ngoài khai thác như: các chủ tàu sử dụng các tàu hết hạn đăng kiểm, bị xoá đăng ký; lợi dụng thời tiết tắt giám sát hành trình, tắt VMS để trốn lực lượng tuần tra; hợp thức hoá thủ tục tàu Việt Nam thành tàu nước ngoài… Vấn đề này đang thực sự bất cập khi chế tài xử phạt hành vi khai thác IUU còn thấp so với các vụ vi phạm, đặc biệt hành vi vi phạm vùng biển nước ngoài, ngắt kết nối VMS trên 10 ngày khi tàu cá hoạt động ngoài khơi (Quy định tàu ngắt kết nối từ 10 ngày trở lên sẽ bị xử lý. Giờ thì các tàu, chủ tàu tranh thủ ngắt kết nối dưới 10 ngày, sau đó bật thiết bị-PV). Ngoài ra, còn có các thủ đoạn tinh vi khác trong đối phó khi bị bắt giữ, môi giới chuộc tàu và ngư dân…

“Chúng tôi sẵn sàng đưa lực lượng, hoặc chỉ đạo các lực lượng chuyên môn phối hợp với lực lượng chức năng tỉnh Cà Mau để mở chuyên án truy quét tội phạm có hành vi tiếp tay, kết nối, môi giới trong vi phạm khai thác IUU khi tỉnh có công văn yêu cầu”, Đại tá Vũ Trung Kiên, Phó tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam, khẳng định.

Thời gian tới, dự báo tình hình khu vực và trên biển tiềm ẩn nhiều nguy cơ, biến động phức tạp. Song, vì lợi ích kinh tế, ngư dân Việt Nam vẫn còn đưa tàu ra vùng biển nước ngoài khai thác vi phạm IUU, điều này ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu phấn đấu gỡ thẻ vàng về lĩnh vực thuỷ sản của EC với thuỷ sản Việt Nam. Do đó, nếu không khẩn trương tiến hành các biện pháp ngăn chặn thì nguy cơ bị rút thẻ đỏ là rất lớn./.

Phong Phú