Chỉ 5 ngày sau khi Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Ðộc lập tại Vườn hoa Ba Ðình Hà Nội, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Ðài Tiếng nói Việt Nam đã phát đi bản tin đầu tiên vào lúc 11 giờ 30 phút ngày 7/9/1945, khẳng định nền độc lập tự do của một dân tộc, một đất nước đã có chủ quyền, có tên trên bản đồ thế giới. Cũng thời điểm ấy đã khai sinh một nghề mới, đó là nghề “nói trên sóng”, mà chuyên môn gọi là xướng ngôn viên (ngày nay thống nhất gọi phát thanh viên).
Tính đến nay là 80 năm, từ một đài phát sóng radio rồi đến truyền hình, kỹ thuật và công nghệ hiện đại phát triển không ngừng, phát thanh, truyền hình nói chung, trong đó có công việc của phát thanh viên (PTV) cũng phải nâng cao để đáp ứng, đồng bộ với các loại hình báo chí nói chung và sóng phát thanh - truyền hình nói riêng.
Nói về nghề PTV trên sóng phát thanh, đầu tiên, PTV phải có giọng nói truyền cảm, phát âm chuẩn theo vùng, miền, có khả năng biểu cảm theo từng thể loại báo chí, văn học. Yếu tố không thể thiếu là trình độ nhận thức xã hội, nhận thức chính trị, biết thêm ngoại ngữ càng tốt.
Bên cạnh đó, PTV còn phải trang bị cho mình tác phong đạo đức, thái độ cầu thị, học hỏi, tôn trọng đồng nghiệp, nhất là việc chấp hành giờ giấc bởi công việc này bao giờ cũng thực hiện cùng ê kíp, do đó đòi hỏi tính kỷ luật cao.
Phát thanh viên Ngọc Diễm và các đồng nghiệp tại Ðài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau. Ảnh tư liệu
Nhìn lại gần một thế kỷ, Ðài Tiếng nói Việt Nam đã để lại biết bao dấu ấn tốt đẹp, đóng góp vào sự nghiệp kháng chiến, đáp ứng nhu cầu thông tin ở nhiều lĩnh vực, nhanh nhạy, kịp thời trong điều kiện đất nước bị chia cắt. Người nghe ở khắp mọi miền Tổ quốc nhận thông tin chỉ qua giọng đọc của PTV, bởi báo in trong thời chiến hiếm hoi và rất khó đến tay bạn đọc.
Sau ngày đất nước thống nhất, ngoài Ðài Tiếng nói Việt Nam, các tỉnh cũng hình thành đài phát thanh, chức năng nhiệm vụ của PTV cũng như đài quốc gia, là chuyển tới người nghe biết bao thông tin từ chính trị, văn hoá, xã hội, những đổi thay từng ngày sau khi 2 miền Nam - Bắc sum họp một nhà, Nhân dân miền Nam được sống trong chế độ mới, chế độ xã hội chủ nghĩa, được hiểu biết thêm về tình hình kinh tế, văn hoá, xã hội của các vùng, miền trên lãnh thổ Việt Nam thống nhất.
Khi Ðài Phát thanh Minh Hải được thành lập cũng là lúc chúng tôi làm công việc mới, công việc chưa có tiền lệ ở vùng cực Nam này. Gần 50 năm với nghề, với trải nghiệm thực tế, chúng tôi cảm thấy mình rất hạnh phúc khi mang đến cho thính giả của mình những thông tin bổ ích từ cuộc sống hằng ngày mà phóng viên, biên tập viên đã ghi nhận được.
Chú Trần Quang Hiên, Ấp 5, xã Tân Thành, TP Cà Mau thường xuyên nghe radio nắm bắt tình hình thời sự và kinh tế. Ảnh HỒNG NHUNG
Lời xướng được phát đi lúc 5 giờ sáng 19/8/1977, trên sóng Ðài Phát thanh Minh Hải năm đó là dấu ấn tốt đẹp, một kỷ niệm sâu sắc, là niềm vui khôn tả của chúng tôi. Bản tin đầu tiên truyền đi thông điệp: tỉnh Minh Hải và các tỉnh lân cận (nơi sóng của Ðài Minh Hải phủ tới) tại vùng đất cuối cùng của phương Nam đã có một đài phát thanh, một tờ báo nói đầu tiên mà suốt mấy trăm năm, từ ngày ông cha mở cõi đã cất lên tràn đầy sức sống, tình yêu đất nước, quê hương và niềm tự hào của vùng đất xa xôi, bị chiến tranh tàn phá qua nhiều thập kỷ. Tiếng nói đó, âm thanh đó đã lan toả niềm vui đến với mọi người, mọi nhà. Với chiếc radio, cha mẹ, họ hàng, bạn bè, người thân của chúng tôi ở những làng xóm xa xôi hẻo lánh cũng dâng trào hạnh phúc khi con cháu, anh em, bạn bè của mình đại diện cho xứ sở, cất lên lời xướng đầy tự hào: “Ðây là Ðài Tiếng nói Nhân dân Minh Hải, phát thanh từ thị xã Bạc Liêu, trên làm sóng 267 m, tức 1.120 kHz!”.
Mười năm, Ðài Phát thanh Minh Hải đã hoàn thành giai đoạn lịch sử của mình, làm nền tảng cho Ðài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau ra đời năm 1987 và phát triển đến ngày hôm nay. Trải qua ngần ấy thời gian, nhiều lớp PTV được đào tạo cho đài tỉnh, các huyện, được phục vụ khán, thính giả mỗi ngày qua làn sóng phát thanh và truyền hình tỉnh Cà Mau.
Nếu PTV phát thanh cần những tiêu chí chúng tôi nêu ở trên, thì PTV truyền hình cần có thêm ngoại hình đẹp. Không chỉ đẹp cho mình mà còn giữ cho bộ mặt của đài nơi mình công tác.
PTV Ðài PT-TH Cà Mau trong giờ ghi hình và thu âm phát sóng. Ảnh: MINH TẤN
Chúng tôi xin chia sẻ thêm một chút về nghề nghiệp chuyên môn của mình, mặc dù chỉ thể hiện bằng giọng đọc nhưng chúng tôi phải đem đến người nghe các cung bậc: phấn khởi, vui tươi, tự hào, trăn trở, yêu thương, cảm động, phẫn nộ... như một diễn viên dù không có sân khấu, không có bối cảnh. Chúng tôi không khóc trên sóng nhưng người nghe có thể rơi nước mắt từ cách thể hiện trong tình huống thương tâm, nhớ ơn, hoài niệm... Chúng tôi không thể cười trên sóng nhưng qua giọng đọc có thể đem đến niềm vui, vỡ oà hạnh phúc cho khán, thính giả. Như vậy, PTV phải đủ sức, đủ tầm để chuyển tải những hỉ - nộ - ái - ố trong cuộc sống chỉ bằng tiếng nói, giọng đọc của mình. Thật không dễ dàng chút nào!
Ấy vậy mà những PTV trên mọi vùng miền của Tổ quốc đã và đang làm tốt vai trò của mình, biến những trang giấy, những con chữ vô tri thành âm thanh sống động, mô tả được sự kiện với không gian, thời gian, địa hình, màu sắc và cả tâm trạng con người...
Muốn làm tốt những gì thể hiện trên sóng, PTV phải tiếp xúc với văn bản, xem kỹ nội dung, đánh dấu những chỗ cần lưu ý để ngắt câu, nhả chữ đúng cú pháp và chính tả. Không đem những chuyện rắc rối, phiền toái hay tâm trạng buồn, khổ, bức xúc vào phòng đọc. Có như vậy mới toàn tâm, toàn ý thể hiện rõ ràng, chính xác, biểu cảm sâu sắc nội dung trong văn bản. Từ nào chưa rõ thì hỏi lại tác giả, không tuỳ tiện sửa theo ý mình. PTV truyền hình còn phải hết sức chú trọng đến trang phục khi lên sóng, phải lịch sự, kín đáo, nhất là những ngày lịch sử hay sự kiện quan trọng.
Có những điều chúng tôi đã học qua trường lớp, các khoá bồi dưỡng nghiệp vụ, nhưng cũng có những điều chúng tôi phải học từ cuộc sống, từ những việc hằng ngày mà chúng tôi tiếp xúc, làm thế nào PTV phải thể hiện tư chất của một người có kiến thức, có vốn sống, ứng xử văn minh, tuyệt đối tôn trọng pháp luật, tôn trọng nghề nghiệp và luôn giữ gìn tác phong, đạo đức của mình.
Là thành viên của tổ chức Hội Nhà báo Việt Nam, chúng tôi càng ý thức hơn trách nhiệm của mình khi đất nước bước vào giai đoạn hội nhập và phát triển. Ngoài kỹ năng nghề nghiệp, PTV còn phải trau dồi thêm kiến thức có liên quan đến công việc như ngoại ngữ, phải hiểu được các từ viết tắt của nhiều tổ chức trên thế giới, tên các vị lãnh đạo các nước có quan hệ ngoại giao với Việt Nam và nhiều lĩnh vực văn hoá mang tính toàn cầu. PTV có thể tác nghiệp mọi lúc, mọi nơi, cả trong phim trường, studio hay nơi diễn ra sự kiện ngoài trời.
Nếu ngày xưa PTV chỉ đọc những gì biên tập viên chuẩn bị trước, thì ngày nay PTV làm luôn công việc biên tập chương trình, viết kịch bản và trực tiếp thể hiện. Vừa tự tin, vừa ứng biến linh hoạt khi có những thay đổi ngoài dự tính. Ở bất cứ hoàn cảnh, tình huống nào, sự nhạy bén, thích nghi có được là nhờ vào vốn sống, sự trau dồi nghề nghiệp và tính cầu thị của mình.
Trên đây là những chia sẻ chân thành mà chúng tôi ít khi có dịp được bày tỏ với khán, thính giả của mình, mong được mọi người thấu hiểu, cảm thông và tiếp tục yêu thương để PTV có thêm động lực, có thêm tình yêu nghề và cống hiến ngày càng nhiều hơn, tốt hơn trên làn sóng phát thanh - truyền hình.
Xin trân trọng gởi đến quý khán, thính giả lời tri ân của chúng tôi suốt thời gian qua!
Ngọc Diễm
Nguyên Phát thanh Viên Ðài Phát thanh - Truyền hình tỉnh Cà Mau
Xem thêm bình luận