Với người dân vùng đất Cà Mau, nơi thiên nhiên ban tặng nguồn tôm cá dồi dào, con cá lóc không chỉ là nguyên liệu chế biến những món ăn dân dã mà còn là biểu tượng của sự gắn kết cộng đồng, tinh thần khai phá và nét ứng xử hài hoà với tự nhiên.
Vùng đất Cà Mau với hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt, tôm cá dồi dào, trong đó, cá lóc là loài cá nước ngọt quen thuộc, có mặt trong nhiều bữa ăn hằng ngày của mọi gia đình. Cá lóc còn gắn liền với câu chuyện khai hoang gian khó nhưng cũng đầy ý chí của hai vị tiền nhân Tô Minh Chánh và Nguyễn Văn Lành cách đây khoảng 200 năm.
Người dân chọn những con cá lóc to, tươi ngon và thả lại môi trường tự nhiên những con cá nhỏ, chưa đủ kích cỡ.
Tương truyền, ban đầu hai ông mang theo gia đình đến khu vực Nhà Vi (nay thuộc xã Trần Thới, huyện Cái Nước) ở tạm, sau đó dùng xuồng độc mộc lần dò ngược lên sông Bảy Háp, qua tắc Ông Do, rồi xuôi dòng sông Cửa Lớn đến sông Cái Ngay, sau đó men theo sông rạch đến kênh Thị Vạn ngày nay (ấp Thanh Tùng, xã Thanh Tùng, huyện Ðầm Dơi). Nhận thấy nơi đây đất đai tươi tốt, có nhiều nước ngọt và cá tôm vô số kể, hai ông liền khấn sơn thần và thuỷ thần xin phép được khai khẩn đất đai, lập nghiệp tại vùng đất này.
Nội dung lời khấn được lưu truyền như sau: “Chúng con từ phương xa đến đây, giữa vùng đất hoang vu này chưa biết làm gì sinh sống! Xin các vị thần chỉ bảo cho chúng con là Tô Minh Chánh và Nguyễn Văn Lành nơi bình an, thuận lợi, đất đai màu mỡ để chúng con khai khẩn dựng làng, xây ấp mưu sinh. Nếu được như ý nguyện, chúng con sẽ lập miếu thờ chư vị để tỏ lòng cảm ơn và nguyện ăn hiền ở lành, nuôi dạy con cháu giữ đạo lý, duy trì truyền thống sau này”.
Sau khi khấn sơn thần và thuỷ thần, hai ông bơi xuồng nhìn xung quanh thấy có nhiều loài cây cỏ tươi tốt, đặc biệt có nhiều cá lóc phóng lao ngang qua xuồng, xác định nơi đây sẽ là vùng đất “nhân khang, vật thịnh”, hai ông trở về Nhà Vi đưa gia đình đến lập nghiệp.
Ðể tạ ơn thần linh, hai ông lập miếu thờ Sơn Thần (miếu Ông Hổ) và Thuỷ Thần (miếu Bà Thuỷ Long, hay còn gọi là Thuỷ Long thần nữ). Ngôi miếu thờ Thuỷ Long thần nữ trở thành nơi ghi dấu quá trình khai hoang, mở cõi của cộng đồng người Việt trên vùng đất mới. Người dân nơi đây và các vùng lân cận duy trì việc thờ cúng Bà Thuỷ Long, chính nơi này ngày nay, Lễ hội vía bà Thuỷ Long trở thành di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.
Giữa khung cảnh thiên nhiên hào phóng ấy, món cá lóc nướng trui ra đời như phần tất yếu của văn hoá ẩm thực Cà Mau. Ðây là món ăn dân dã, thường xuất hiện trong bữa cơm đạm bạc nhưng ấm cúng của người dân miền sông nước.
Ðể có được món ăn này, người dân Cà Mau thường chọn những con cá lóc to, tươi ngon từ ao và thả lại những con cá nhỏ chưa đủ kích cỡ. Việc giữ lại những con cá nhỏ thể hiện sự trân trọng và ý thức bảo vệ nguồn lợi tự nhiên. Cá sau khi bắt sẽ được nướng trực tiếp trên rơm khô, nguyên liệu dễ kiếm sau mỗi vụ gặt lúa. Hương thơm đặc trưng của rơm quyện với mùi cá nướng tạo sức hấp dẫn khó cưỡng.
Món cá lóc nướng trui thường được chấm muối ớt hoặc nước mắm me, ăn kèm với rau từ cây nhà lá vườn, thể hiện sự tận dụng tối đa những gì thiên nhiên ban tặng. Tính cộng đồng được thể hiện rõ nét qua việc dùng chung chén nước chấm trong bữa ăn hằng ngày. Ðây là nét văn hoá ẩm thực đặc trưng, thể hiện sự sẻ chia và gắn bó giữa các thành viên hay bạn bè của người Việt.
Ðặc biệt, món ăn này còn ẩn chứa triết lý biện chứng về sự cân bằng âm - dương và ngũ hành. Sự kết hợp hài hoà của các yếu tố không chỉ tạo nên hương vị đặc sắc mà còn thể hiện quan niệm về sự cân bằng trong vũ trụ và cuộc sống của người Việt.
Cá lóc nướng ăn kèm với các loại rau.
Qua món cá lóc nướng trui còn bộc lộ tính cách phóng khoáng, trọng nghĩa tình của người dân, thể hiện qua câu ca dao: "Bắt con cá lóc nướng trui/ Làm mâm rượu trắng đãi người bạn xa/ Ðiên điển mà đem muối chua/ Ăn cặp cá nướng đến vua cũng thèm".
Câu ca dao mộc mạc, dân dã ấy vẽ nên bức tranh chân thực về sự hào sảng của vùng đất Cà Mau, sẵn lòng chia sẻ những gì quý giá nhất với bạn bè phương xa.
Không chỉ là món ăn quen thuộc trong bữa cơm hằng ngày, cá lóc nướng trui còn được người dân Cà Mau trân trọng chọn cúng ngày vía Thần Tài. Họ tin rằng, hương vị đặc trưng và sự dân dã của món ăn này, khi dâng cúng lên Thần Tài sẽ mang lại may mắn, tài lộc và thuận lợi trong việc làm ăn./.
Tăng Vũ Khắc
Xem thêm bình luận