Hiện nay, nhiều người dân, nhất là những người nghèo, người yếu thế không có điều kiện về kinh tế để tiếp cận với dịch vụ pháp lý hoặc chưa có thói quen sử dụng dịch vụ pháp lý, nên trong một số trường hợp khi có vướng mắc pháp luật hay phải đứng trước tòa án cũng không chắc chắn có thể tự bảo vệ quyền lợi của mình. Từ đó, nhu cầu có người tham gia bào chữa cho mình là rất cần thiết, nhất là với người dân thuộc diện được trợ giúp pháp lý (TGPL) được tiếp cận và cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí.
Một phiên tòa có sự tham gia của trợ giúp viên pháp lý tham gia bào chữa cho bị cáo. Ảnh: Phi Đô
SỐ NGƯỜI ĐƯỢC TGPL RẤT ÍT
Thời gian qua, với sự quyết tâm trong lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp, các ngành, công tác TGPL đã từng bước đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người dân, khẳng định quyết tâm của Đảng, Nhà nước ta trong việc đảm bảo quyền con người, quyền công dân. Một số văn bản quy phạm pháp luật đã ghi nhận quyền tự bào chữa, quyền được TGPL như Hiến pháp, Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Bộ luật Tố tụng hành chính, Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC ngày 29/6/2018, quy định cụ thể trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng, cơ sở giam giữ, người tiến hành tố tụng trong giải thích cho bị can, bị cáo, bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền và nghĩa vụ liên quan, đương sự trong các vụ án và thông tin, thông báo cho Trung tâm TGPL nhà nước cử người tham gia tố tụng để bào chữa, bảo vệ cho họ. Thông tư 12/2018/TT-BTP quy định về trách nghiệm của Phòng Tư pháp và UBND cấp xã trong việc giải thích quyền được TGPL và thông tin, giới thiệu người thuộc diện được TGPL là người bị buộc tội, bị hại, đương sự trong các vụ việc tham gia tố tụng cư trú trên địa bàn. Ngoài ra, nhằm không bỏ sót người dân thuộc diện được TGPL, Sở Tư pháp còn ký Quy chế phối hợp thực hiện TGPL trong hoạt động tố tụng hình sự, dân sự và hành chính với Công an tỉnh, Tòa án nhân dân tỉnh. Có thể nói, với các quy định trên thì người dân, nhất là người được TGPL khi có vướng mắc về pháp luật sẽ nhanh chóng tiếp cận với dịch vụ pháp lý miễn phí.
Tuy nhiên, theo số liệu báo cáo của các cơ quan tiến hành tố tụng, tính từ ngày 1/1 - 31/10/2021, tổng số người bị buộc tội, bị hại, đương sự trong vụ án, vụ việc do các cơ quan thụ lý, tiếp nhận là 11.989 người nhưng chỉ có 248 người thuộc diện được TGPL và được TGPL bằng hình thức tham gia tố tụng, chiếm tỷ lệ 4,8%. Như vậy, số người thuộc diện được TGPL trong các vụ án, vụ việc mà các cơ quan tiến hành tố tụng thụ lý giải quyết có khả năng chưa được tiếp cận dịch vụ pháp lý miễn phí trên địa bàn tỉnh là rất nhiều. Trong số 248 người thuộc diện được TGPL có 156 người được các cơ quan tiến hành tố tụng thông tin, thông báo đến Trung tâm TGPL, chiếm tỷ lệ 62,9%; người dân thông qua công tác truyền thông biết và số người tự tìm đến là 92 người, chiếm tỷ lệ 37,1%. Các phòng Tư pháp và UBND cấp xã chưa có thông tin, giới thiệu cho Trung tâm TGPL trường hợp nào.
Trung tâm TGPL nhà nước đã ban hành 248 quyết định cử trợ giúp viên pháp lý, luật sư thực hiện TGPL tham gia tố tụng để bào chữa, bảo vệ cho 100% người thuộc diện được TGPL đúng quy định. Chất lượng tham gia tố tụng ngày càng được nâng cao, được các cơ quan tiến hành tố tụng đánh giá tốt. Nhiều trợ giúp viên pháp lý, luật sư thực hiện TGPL tham gia đầy đủ các hoạt động tố tụng, nội dung tranh tụng, bào chữa có căn cứ, đúng trọng tâm, thể hiện được trách nhiệm trong hoạt động TGPL. Qua đó đã góp phần giúp tòa án nói chung, Hội đồng xét xử nói riêng giải quyết vụ án được đúng đắn, đảm bảo thủ tục tố tụng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL.
CẦN TĂNG CƯỜNG CÁC GIẢI PHÁP TGPL
Để tăng cường giúp người thuộc diện được TGPL, được tiếp cận dịch vụ pháp lý miễn phí, nhất là trong hình thức tham gia tố tụng, cần triển khai nhiều giải pháp. Trong đó, đề nghị các phòng Tư pháp, UBND cấp xã quan tâm hơn đến hoạt động TGPL, nhất là trong khâu tuyên truyền, hướng dẫn, hỗ trợ người có nhu cầu TGPL liên hệ với Trung tâm TGPL. Đối với các vụ việc hòa giải không thành, trong quá trình chuyển hồ sơ lên tòa án thì cũng cần thông tin, giới thiệu người dân đến Trung tâm TGPL để họ tiếp cận được dịch vụ pháp lý miễn phí.
Đối với các cơ quan tiến hành tố tụng, những người tiến hành tố tụng ngoài việc thông tin, thông báo những người thuộc diện được TGPL là trẻ em, người bị buộc tội chưa thành niên, khi thực hiện nhiệm vụ phát hiện những người thuộc hộ nghèo, cận nghèo, người có công, người dân tộc, khuyết tật, người yếu thế trong xã hội, nạn nhân bị bạo lực, người nhiễm HIV... phải thực hiện việc thông tin, thông báo cho Trung tâm TGPL nhằm không để bỏ sót người được TGPL. Các cơ quan, tổ chức như Hội Người mù, Hội Cựu chiến binh, Hội Nạn nhân chất độc da cam, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Ban Dân tộc và Tôn giáo, khi phát hiện các thành viên của đơn vị mình có vướng mắc về pháp luật, là người bị buộc tội, bị hại, đương sự trong các vụ việc tham gia tố tụng, cần giới thiệu họ đến Trung tâm TGPL để được hỗ trợ kịp thời.
CHÂU PHI ĐÔ
Xem thêm bình luận