Trong suốt quá trình hình thành và phát triển 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, Báo chí Cách mạng Cà Mau và Bạc Liêu không thể tách rời với lịch sử Ðảng bộ tỉnh của 2 địa phương - đó là khẳng định của Nhà báo Nguyễn Duy Hoàng, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam tỉnh Bạc Liêu. Nhìn về quá khứ, “cây đại thụ” của làng báo Cà Mau - Bạc Liêu, Nhà báo lão thành Phạm Văn Tri (Bảy Minh), nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam tỉnh Cà Mau, cho rằng, trên vùng đất ở thời kỳ làng nước còn hoang sơ, con người thưa thớt, song công việc làm báo nơi địa đầu phương Nam cũng đã được nhen nhóm, từng bước hình thành hoạt động báo chí chống kẻ thù cướp nước và bán nước.“Từ buổi bình minh cách mạng và trải qua các chặng đường đấu tranh, Báo chí Cách mạng Cà Mau - Bạc Liêu luôn hiện diện, sát cánh cùng Ðảng bộ và Nhân dân, trở thành lực lượng xung kích chiến đấu quên mình, vì mục tiêu, lý tưởng của Ðảng, của cách mạng”, Nhà báo lão thành Phạm Văn Tri khẳng định.

Bài 1: Nền móng Báo chí Cách mạng Cà Mau - Bạc Liêu

Nhà báo Nguyễn Duy Hoàng lật lại những trang sử mà ông cùng một số đồng nghiệp vừa nhận trách nhiệm biên soạn - quyển Lịch sử Báo chí Ðảng bộ tỉnh Bạc Liêu (có Bạc Liêu - Cà Mau - Sóc Trăng) giai đoạn 1930-2025. Theo ông, với chiều dài của một thế kỷ, đã có biết bao thăng trầm. Có vinh quang - vẻ vang - hạnh phúc, nhưng cũng có không ít nỗi niềm bi tráng - đau thương... Càng đi sâu càng thấy kiêu hãnh, tự hào cho nền báo chí cách mạng, cho lịch sử báo chí Ðảng bộ Cà Mau - Bạc Liêu với những trang sử sáng ngời được dệt nên bằng nước mắt, “máu và hoa”...

Ở đó là sự dũng cảm, mưu trí, kiên gan, sẵn sàng hy sinh tính mạng của bao thế hệ nhà báo trong mưa bom bão đạn để làm tròn sứ mệnh thiêng liêng của “người lính đi đầu” trên mặt trận tư tưởng - văn hoá, cả trong thời chiến và thời bình. Nhiều người trong số họ đã anh dũng ngã xuống, hiến dâng đời mình cho độc lập, tự do của quê hương, đất nước.

Sơ khai báo chí cách mạng

Ngược dòng lịch sử tìm về cội nguồn ra đời báo chí cách mạng Cà Mau - Bạc Liêu, giữa thập niên 20 (thế kỷ XX), Nhân dân Bạc Liêu (thời đó Cà Mau và Bạc Liêu chung tỉnh tên gọi Bạc Liêu) đã nổ ra khuynh hướng đấu tranh chống áp bức bóc lột. Ðặc biệt, trên địa bàn tỉnh xuất hiện nhiều hoạt động báo chí phong phú và mạnh mẽ.

Tại Sài Gòn, cụ Cao Triều Phát, khi thành lập tổ chức Ðông Dương Lao động Ðảng, cùng lúc thành lập 2 tờ báo: Nhật Tân Báo và Kỷ Nguyên Mới vào tháng 8/1926. Tờ Nhật Tân Báo ra số đầu tiên với bài xã luận mang sức chiến đấu rất cao: “Nâng cao về tinh thần lẫn vật chất cho tất cả ai vất vả và cực nhọc, họ vốn là người quý báu đã bị bọn tư sản kiếm tiền có nhiều thế lực bóc lột một cách đáng xấu hổ”.

Và báo chí của cụ Cao Triều Phát đứng trước áp lực của kẻ thù không e dè, không sợ hãi, ông cho rằng: “Sứ mệnh khai hoá là sứ mệnh kìm hãm dân chúng trong u tối”; “Chế độ thuộc địa là chế độ bỉ ổi... Trong xứ ta nhan nhản nạn độc tài, bất công, người cưỡng đoạt tài sản đem bán, người chiếm đoạt tài nguyên để bắt dân làm nô lệ”.

Tờ báo của cụ Cao Triều Phát còn công khai ca ngợi tính ưu việt của chủ nghĩa cộng sản: “Dưới chế độ cộng sản, mọi người đều có cơm, có bánh mì..., do đó không phải tranh giành. Như thế, chủ nghĩa cộng sản là lý tưởng cao cả đối với con người”.

Tại Cà Mau, những người cộng sản trên địa bàn dựng lên một địa chỉ công khai tại thị trấn Cà Mau mang tên “Hồng Anh Thư Quán”. Về mặt công khai, Hồng Anh Thư Quán là nơi giao dịch mua bán. Về mặt bí mật, Hồng Anh Thư Quán là “điểm hẹn” của những người yêu nước, những người cộng sản hoạt động quốc sự; là nơi phân phối báo Tiếng Dân, báo Chiến Ðấu và nhiều loại sách, báo khác về các nơi trong tỉnh.

“Hồng Anh Thư Quán là địa chỉ đỏ cực kỳ quan trọng, là nơi lan toả sách báo, lan toả tư tưởng cách mạng cho cả vùng đất Cà Mau hoang sơ kỳ bí và là nơi tập hợp những người cộng sản thành lập Chi bộ Ðảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh Cà Mau ngày 3/2/1930”, Nhà báo Phạm Văn Tri cho biết.

Với Nhà báo Ðỗ Văn Nghiệp, Hồng Anh Thư Quán tuy bề ngoài là nơi cho mượn và buôn bán sách báo tiến bộ, hợp pháp với chính quyền thực dân nhưng bên trong là hoạt động của cán bộ cách mạng. Thời điểm này, đồng chí Lâm Thạnh Mậu (Lâm Thành Mậu) có sáng tác bài thơ nhan đề “Thợ săn”, đả kích bọn mật thám và bọn điềm chỉ “săn giỏi” để được gắn “mề đay”, “anh dũng bội tinh” (Bài thơ hiện đang trưng bày tại Hồng Anh Thư Quán, Số 41, đường Phạm Văn Ký, Phường 2, TP Cà Mau hiện nay).

Ðồng chí Nguyễn Minh Luân (bìa trái), Uỷ viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh tham quan, tìm hiểu về hoạt động bí mật của báo chí Cà Mau tại “Hồng Anh Thư Quán”, Phường 2, TP Cà Mau.

Báo chiến - Thổi bùng làn gió mới

Về cái “gốc” của báo chí Cà Mau - Bạc Liêu, quá trình hình thành cũng khá sớm, khi ra đời tờ báo Chiến, số đầu tiên phát hành vào ngày 1/1/1947 (có người ghi năm 1946). Tờ báo do đồng chí Dương Thuần Chương làm Chủ nhiệm; đồng chí Phan Văn Phỉ làm Chủ bút; Nguyễn Tử Quang làm Thư ký Toà soạn. Ðặc biệt, đồng chí Nguyễn Văn Quảng, Bí thư Tỉnh uỷ Bạc Liêu tham gia viết bài thường xuyên cho tờ báo Chiến. Theo Nhà báo Ðỗ Văn Nghiệp, năm 1948, báo Chiến chuyển thành tờ “Thông tin Bạc Liêu”. Năm 1950, do yêu cầu công tác tuyên truyền, Mặt trận Việt Minh tỉnh Bạc Liêu chủ trương ra thêm tờ báo “Cứu Quốc”. Thời gian này, tờ Thông tin Bạc Liêu vẫn tồn tại và phát triển song hành cùng báo Cứu Quốc cho đến ngày ký kết Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954.

Tờ báo Chiến - tiếng nói của Ðảng bộ, ra đời tại rạch Ong Mật - Cái Trăng - Năm Căn. Một tờ báo hoàn chỉnh các chuyên trang, chuyên mục và được thiết kế, trình bày, in ấn như một tờ báo hiện đại ngày nay. Nội dung báo Chiến in nhiều tin tức trong tỉnh, trong nước và thế giới, thỉnh thoảng có bài viết phản ánh phong trào thi đua của cơ quan, của bộ đội, các địa phương. “Có thể nói, báo chí Cà Mau - Bạc Liêu, mà tiên phong là tờ báo Chiến đã thổi một luồng gió mới vào đời sống chính trị - văn hoá - tư tưởng đến với mọi người. Báo Chiến đã nhanh nhạy, kịp thời cổ vũ phong trào cách mạng giành thắng lợi; lực lượng cách mạng phát triển rộng khắp. Một bộ phận quan trọng trong các tầng lớp trung gian cũng hăng hái tham gia vào lực lượng cách mạng, thế và lực cách mạng lớn mạnh, làm cho tương quan lực lượng giữa cách mạng và phản cách mạng không ngừng thay đổi, có lợi cho cách mạng”, Nhà báo Nguyễn Duy Hoàng đánh giá vai trò, sự kiện quan trọng từ sự ra đời của chiếc nôi báo chí Cà Mau - Bạc Liêu.

Từ những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, trên địa bàn Cà Mau cũng đã phát hành các tờ báo Cứu Quốc Nam Bộ, tờ báo Cứu Quốc miền Nam và phát sóng Ðài Phát thanh Nam Bộ do các đơn vị Quân khu, Trung ương Cục di chuyển các đơn vị về hoạt động cách mạng tại địa phương. Cùng thời gian này, Khu uỷ Khu 9 cho phát hành trên địa bàn Cà Mau tờ báo “Tiếng Súng Kháng Ðịch” và Tạp chí văn nghệ Rùm Bảo Việt.

Nhà báo Phạm Văn Tri cho biết, các tờ báo của Khu, của miền Nam tuy mới sơ khai nhưng nội dung rất phong phú, hấp dẫn, kết hợp giữa tờ báo Chiến, Thông tin Bạc Liêu của địa phương... làm cho đời sống chính trị, văn hoá tinh thần của cán bộ, bộ đội và quần chúng trên địa bàn Cà Mau -  Bạc Liêu từng ngày được cải thiện, nâng cao, tạo không khí tươi vui, phấn khởi, lạc quan cho vùng căn cứ cách mạng. “Ðặc biệt, năm 1948, Tỉnh uỷ cho thành lập bộ phận phát hành sách, báo. Việc phát hành sách, báo của địa phương, của Khu, của Nam Bộ đều thông qua đại lý phân phối báo chí của Ban Tuyên huấn tỉnh. Ðại lý chuyển sách, báo đến cơ quan các huyện uỷ và từ đây phát hành xuống các xã uỷ. Ðến năm 1949, Ban Tuyên huấn tỉnh thành lập Tổng Ðại lý phát hành báo Nhân Dân miền Nam. Trong thời gian này, công tác phát hành báo chí trong tỉnh có sự phát triển mạnh mẽ và có những đổi mới đáng kể. Mỗi khi sách báo về, tổng đại lý giữ lại số lượng để phân phát cho cán bộ lãnh đạo, cho Ban Tuyên huấn, lưu trữ đủ yêu cầu làm phòng triển lãm sách, báo cho các cuộc họp và làm phòng đọc sách, báo cho các cuộc hội nghị của các ban, ngành tỉnh. Tại cuộc Ðại hội Fi-la-tốp Nam Bộ ở ấp Bà Hính, xã Trần Phán, huyện Ðầm Dơi bây giờ, Tổng Ðại lý phát hành báo chí tổ chức cuộc triển lãm sách, báo gây ấn tượng rất đẹp”, Nhà báo Phạm Văn Tri hồi tưởng với niềm tự hào về sự đa dạng, phong phú và trào lưu báo chí thuở sơ khai.

Nhà báo lão thành chia sẻ, lúc bấy giờ tuy tay nghề, nghiệp vụ còn non trẻ, cơ sở vật chất, kỹ thuật thiếu thốn mọi bề, nhưng trên báo chí luôn xuất hiện nhiều bài báo, bài văn, bài thơ, ca dao, hò vè mộc mạc, chân chất, thiết thực, phục vụ sát đời sống, sát yêu cầu của cuộc kháng chiến./.

Trần Nguyên

Bài 2: Những nhà báo trung dũng