​Giá trị thời đại của bản Tuyên ngôn độc lập và Hiến pháp đầu tiên

Cách đây 73 năm, ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, thủ đô Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt quốc dân đồng bào đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa - Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á.

Bản Tuyên ngôn chính thức chỉ ra một chính quyền cách mạng mới của nhân dân Việt Nam được xây dựng và trưởng thành theo đúng ý nguyện của mọi tầng lớp nhân dân và cả dân tộc Việt Nam. Tuyên ngôn độc lập thể hiện ý chí sắt đá không gì lay chuyển nổi của dân tộc Việt Nam đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Không có gì quý hơn độc lập tự do”. Bản Tuyên ngôn thể hiện tầm nhìn xa về sự phát triển của lịch sử, có những dự báo thiên tài về tương lai của đất nước Việt Nam cũng như quá trình hội nhập sâu rộng của cách mạng Việt Nam vào phong trào cách mạng thế giới.

Sau Tuyên ngôn độc lập, bản Hiến pháp đầu tiên của nước ta tiếp tục được ban hành năm 1946. Về mặt pháp lý, Hiến pháp năm 1946 là sự khẳng định mạnh mẽ về mặt chủ quyền quốc gia của nhân dân Việt Nam, ghi nhận thành quả vĩ đại của nhân dân ta trong cuộc đấu tranh giành lại độc lập, tự do cho dân tộc và thống nhất lãnh thổ. Hiến pháp năm 1946 đã đề ra những nhiệm vụ cơ bản của Nhà nước và nhân dân ta trong giai đoạn trước mắt; đặt nền móng cho một bộ máy nhà nước kiểu mới. Đồng thời công nhận, đảm bảo quyền dân chủ thiêng liêng của công dân, phù hợp với tình hình, đặc điểm cách mạng Việt Nam và xu hướng tiến bộ, văn minh trên thế giới.

Khẳng định quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân không chỉ là nguyên tắc cơ bản được ghi nhận trong Hiến pháp năm 1946 mà còn gắn liền với việc thiết lập cơ chế bảo đảm thực hiện quyền lực thật sự của nhân dân, là tư tưởng chỉ đạo bao quát và xuyên suốt đến Hiến pháp năm 2013.

Những tư tưởng pháp quyền trong Hiến pháp năm 1946 là rất dân chủ, tiến bộ và hiện vẫn đang được tiếp tục kế thừa, phát huy trong sự nghiệp xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong đó có thể kể đến như tư tưởng về một mô hình tổ chức bộ máy Nhà nước trong Hiến pháp năm 1946. Đó là đề cao vai trò của Nghị viện nhân dân - cơ quan cao nhất của quyền lực Nhà nước, nhấn mạnh vai trò của Nghị viện trong việc giám sát Chính phủ, đề cao tính độc lập của hệ thống tòa án - cơ quan tư pháp, phân quyền rõ nét và hợp lý cho chính quyền địa phương…

Tuyên ngôn độc lập và bản Hiến pháp đầu tiên của nước ta được Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp xây dựng. Đó là một trong những tài sản có giá trị tinh thần vô giá của dân tộc ta. Cho đến ngày nay, nhiều giá trị, tư tưởng tiến bộ của nó vẫn tiếp tục được kế thừa và phát huy.

K.K