Sau hơn nửa thế kỷ kể từ khi đất nước thống nhất, hành trình tìm lại danh tính cho các liệt sĩ vẫn chưa dừng lại. Công nghệ xét nghiệm ADN được kỳ vọng là "chìa khoá" mở ra hy vọng trong việc xác định danh tính hài cốt liệt sĩ.
Y học can thiệp – Tiếp thêm niềm tin
Trong các nghĩa trang liệt sĩ trên cả nước, không khó để bắt gặp những phần mộ với dòng chữ chạnh lòng: “Chưa biết tên”. Đằng sau ấy là nỗi đau day dứt của thân nhân liệt sĩ mỏi mòn mong tin người thân. Nỗi đau này còn là niềm chung của dân tộc. Vì tính đến nay, cả nước còn khoảng hơn 300 ngàn liệt sĩ chưa xác định được danh tính.
Với sự tiến bộ của khoa học, xét nghiệm ADN được xem là phương pháp hữu hiệu nhất để định danh hài cốt. Để triển khai thực hiện nhiệm vụ này, quy trình được tiến hành chặt chẽ từ việc kiểm tra đối chiếu thông tin từ Sở Lao động -Thương binh và Xã hội (nay là Sở Nội vụ), theo phương châm “dễ, rõ làm trước”. Bắt đầu từ việc lấy thông tin từ thân nhân liệt sĩ cung cấp; tiếp tục đến bộ phận chuyên môn, cán bộ chuyên trách xã, phường phối hợp cùng cấp để xác minh, thu thập thông tin theo quy trình do Bộ Công an, Bộ Nội vụ hướng dẫn. Với trường hợp thiếu thông tin hoặc thông tin chưa khớp thì tra cứu trên hệ thống Dữ liệu đã có để làm rõ.
Các cán bộ hỗ trợ lấy mẫu AND cho các mẹ liệt sĩ.
Tuy nhiên, nhiều trường hợp, dù mẫu hài cốt còn, nhưng mẫu đối chứng từ thân nhân đã thất lạc, hoặc người thân đã qua đời, hoặc không còn ai có quan hệ huyết thống gần để so sánh. Thêm rào cản nữa là nhiều gia đình liệt sĩ sống ở vùng sâu, vùng xa, không tiếp cận được thông tin, không biết có thể hiến mẫu để đối chiếu. Ngược lại, có nơi có hài cốt nhưng không tìm ra thông tin gốc để liên kết với thân nhân.
Đại tá Hồ Việt Triều, Giám đốc Công an tỉnh Cà Mau, cho biết: "Thân nhân liệt sĩ là người thờ cúng chủ yếu là bên nội nhưng theo quy định thì thu mẫu ADN phải là người thân theo họ ngoại, không cư trú địa phương, nhiều trường hợp không liên hệ được, không biết nơi cư trú để xác minh thu thập thông tin và thu mẫu ADN. Đa số thân nhân liệt sĩ già yếu, tổ công tác phải trực tiếp đến nhà thu mẫu mất nhiều thời gian … Liệt sĩ thiếu thông tin cha, mẹ nên việc xác minh, tra cứu xác định thân nhân để thu mẫu rất khó khăn. Nên công tác tìm kiếm mẫu ADN kéo dài”.
Công an tỉnh Bạc Liêu (cũ) đến tận nhà mẹ liệt sĩ để lấy mẫu ADN.
Bên cạnh đó, ngân sách để xét nghiệm ADN cho hàng trăm ngàn mẫu là con số không nhỏ, quy trình nghiêm ngặt và thời gian kéo dài. Và việc thiếu máy móc hiện đại, đội ngũ chuyên gia cũng chưa đủ đáp ứng nhu cầu.
Thiếu tướng Nguyễn Văn Hận, Giám đốc Công an tỉnh An Giang, cho biết: “Khó khăn trong công tác này là các mẹ liệt sĩ không còn bao nhiêu nên không còn đối tượng lấy mẫu đối chứng chính xác nhất. Nhiều liệt sĩ hy sinh ở nước bạn nên không tìm được hài cốt và khi tìm thấy lại không có thông tin. Chưa kể qua thời gian, hài cốt ngày càng bị phân hủy, nhiều trường hợp không còn đủ điều kiện để tách ADN. Đặc biệt, những mộ tập thể, hài cốt bị trộn lẫn, khiến việc xác định danh tính càng khó khăn hơn”.
Mặc dù còn nhiều thách thức, nhưng chiến dịch lấy mẫu sinh phẩm tại cộng đồng, phối hợp giữa quân đội, công an, y tế và địa phương được triển khai ngày càng sâu rộng.
Trả lại tên cho các anh
Bộ Quốc phòng cũng phát động và triển khai chương trình “Trả lại tên cho các liệt sĩ”. Đó là sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan quân đội, y tế, khoa học hình sự và các địa phương. Đến nay, nhờ chương trình này, hàng ngàn liệt sĩ đã được trả lại tên, quê quán, đơn vị, giúp hàng ngàn gia đình thoả niềm mong mỏi bấy lâu. Nhiều cuộc hội ngộ sau gần nửa thế kỷ cách biệt đã diễn ra trong nước mắt, hạnh phúc dâng trào.
Theo thống kê của Bộ Quốc phòng, tính đến giữa năm 2025, chương trình đã giúp định danh được hơn 8 ngàn hài cốt liệt sĩ thông qua giám định ADN. Con số này tuy còn khiêm tốn so với số lượng mộ vô danh còn lại, nhưng là bước tiến lớn về chuyên môn và nhân văn.
Đại tá Hồ Việt Triều cho biết: “Chúng tôi tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, thông để người dân biết, cung cấp thông tin về liệt sĩ, mộ liệt sĩ, thân nhân liệt sĩ. Phối hợp xác minh, thu thập đầy đủ thông tin thân nhân liệt sĩ để thu mẫu ADN đợt II đạt hiệu quả. Chúng tôi cũng đề xuất Cục Cảnh sát quản lý Hành chính về trật tự xã hội, Bộ Công an tổ chức lấy mẫu ADN đợt II (đối với số thân nhân liệt sĩ chưa rõ danh tính đã xác minh thu thập đầy đủ thông tin)”.
CBCS Công an tỉnh Cà Mau (cũ) ân cần hướng dẫn thân nhân liệt sĩ đến lấy mẫu ADN.
Thiếu tướng Nguyễn Văn Hận nhấn mạnh: “Công an tỉnh An Giang đã và đang tiếp tục phối hợp với Sở Nội vụ cùng các tổ chức chính trị - xã hội để rà soát, xác minh, thu thập, làm sạch thông tin thân nhân liệt sỹ chưa xác định được danh tính, cập nhật dữ liệu trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Đồng thời, vận động người thân liệt sĩ chưa xác định danh tính tự nguyện cung cấp mẫu sinh phẩm trong quá trình cấp căn cước để phục vụ lưu trữ, đối chiếu... Chúng tôi vẫn tiếp tục chuẩn bị tốt nhất cho quá trình này với mục tiêu làm sao đưa các anh về với gia đình và người thân".
Hài cốt các liệt sĩ vô danh được đưa về an táng tại tỉnh Kiên Giang (cũ).
“Trả lại tên cho các liệt sĩ” không chỉ là nỗ lực tìm lại danh tính, mà còn là hành động tri ân đối với những người con ưu tú của dân tộc. Mỗi cái tên được tìm thấy là một lần lịch sử được hoàn thiện, là một lần đất nước được hàn gắn vết thương chiến tranh. "Không ai bị lãng quên, không điều gì bị bỏ lại phía sau" - thông điệp đầy nhân văn ấy đang được viết nên bằng sự tận tuỵ, khoa học và lòng biết ơn vô hạn dành cho các anh hùng liệt sĩ.
"Sau hợp nhất, tỉnh Cà Mau có tổng số liệt sĩ do địa phương đã thu thập, cập nhật thông tin vào Cơ sở dữ liệu Quốc gia về dân cư là 20.695 liệt sĩ. Trong đó có 4.366 liệt sĩ chưa rõ danh tính. Theo quy trình, Công an tỉnh phải thu thập thông tin cho 8.732 thân nhân họ ngoại để phục vụ thu thập và đối chiếu mẫu ADN với hài cốt của các liệt sĩ. Đến nay, đã thu thập đầy đủ thông tin cho 3.652/8.732 trường hợp là thân nhân họ ngoại, đạt 41,82%, còn lại 5.080 trường hợp chưa thể thu thập thông tin."
Lam Khánh
Xem thêm bình luận