Cố Giáo sư Trần Quốc Vượng cho rằng: “Con người là chủ thể văn hoá, cách ứng xử của con người với chính mình, với thiên nhiên và các mối quan hệ xã hội định hình nên đặc điểm và tính cách của nền văn hoá ấy”. Ở vùng đất mới Cà Mau, nếu không nói về con người Cà Mau, tính cách và cốt cách của con người Cà Mau thì quả thật là một điều thiếu sót lớn. Hồn cốt quê hương, khí phách của ông cha là nơi hậu thế soi chiếu vào đó để nhận diện được chính mình và khơi mở những chặng đường tương lai của mảnh đất này.
Chinh phục miền đất mới
Noi theo nếp xưa, người Cà Mau trọng nghĩa, khinh tài, thẳng thắn, cương trực để bảo vệ lẽ đúng, cái hay, chống lại điều bất công, mọi sự áp bức. Ðương đầu với thiên nhiên hoang sơ, nê địa, con người Cà Mau trui rèn cho mình bản lĩnh kiên cường, ý chí bất khuất, sức sáng tạo, ứng biến nhanh nhạy, linh hoạt.
Người dân vùng Viên An xưa (bao gồm cả Mũi Cà Mau hiện nay - PV) còn nhắc nhớ đến những giai thoại dân gian và cả những câu chuyện có thật về ông cha trong cuộc đương đầu với thiên nhiên trù phú nhưng cũng đầy rẫy hiểm nguy. Trong bối cảnh “dưới sông sấu lội, trên rừng cọp um”, con người đã bày ra tiệc “đãi yến” để chúa sơn lâm cũng phải phủ phục chịu thua. Cách “đãi yến” được kể lại là dùng chai sành đập bể, cà nát, sát vào mồi nhử (thường là heo trắng) để dụ cọp. Cọp ăn ngon lành, nhưng sau đó bị miễng sành cà nát bụng dạ, dần kiệt sức. Người dân theo dấu, khi cọp đã mất sức phản kháng thì dùng dây trói niệt lại, dùng đòn đước để khiêng về. Ðó cũng là biểu hiện của sự ứng phó hết sức linh hoạt, sáng tạo, “yếu dùng thế” để con người đương đầu với thiên nhiên hoang sơ trong tư thế chủ động, bản lĩnh hiên ngang.
Nét đặc biệt trong tính cách của con người Cà Mau đó là sự lạc quan, vui tươi, khiếu hài hước, dí dỏm và có duyên. Ảnh: NHẬT MINH
Con cháu họ Tạ, họ Võ ở Viên An nay vẫn còn lưu giữ lại tinh thần trượng nghĩa, diệt ác, trừ gian của tổ tiên. Do sống ở ven biển, chịu nạn cướp biển mà bà con gọi là “giặc Tàu Ô” quấy phá, cướp bóc, 2 ông Tạ Văn Ðẩu và Võ Văn Kiển đứng ra bàn cách trị bọn ác ôn. Dân Viên An nguỵ trang giả người trên bờ ven vàm sông Nhưng Miên, dụ giặc chú ý. Vậy là 2 ông lừa giặc để lặn ra đục chìm tàu. Bọn giặc khiếp sợ, từ đó dân làng sống yên ổn.
Miền đất mới trù phú, nói như Nhà Nam Bộ học Sơn Nam thì, “người thảnh thơi, vừa làm vừa chơi cũng đủ ăn” thế nên tính cách con người Cà Mau hết sức hào sảng, phóng khoáng. Ðất rộng người thưa, tìm nhau để kết thân, thế nên tấm lòng hiếu khách luôn rộng mở. Nếu không tin, bạn có thể về vùng Mũi Cà Mau, ngay thời điểm hiện tại thôi, vẫn còn những nếp nhà không cửa lộng gió, thơm thảo tình người.
Về Cà Mau, người ta còn cảm nhận được nghĩa tình làng xóm đậm đà “tối lửa tắt đèn có nhau”. Chuyện của nhà người này luôn có sự dự phần, san sẻ của láng giềng từ “vần công” trong công việc đồng áng, cho đến những khi gia đình hữu sự, Tết nhứt. Tình người ở làng xóm nơi đất mới, dù không có “cây đa, giếng nước, sân đình, luỹ tre, dòng tộc” nhưng vẫn bền chặt keo sơn, nhân nghĩa thuỷ chung. Ðó cũng là cách để những lưu dân cố kết với nhau, cùng nhau tạo nên sức mạnh chinh phục miền đất mới.
Một nét đặc biệt trong tính cách của con người Cà Mau đó là sự lạc quan, vui tươi, khiếu hài hước, dí dỏm và có duyên. Trước những khó khăn, thách thức, biến cố trong cuộc sống, người Cà Mau luôn có cách để ứng xử một cách thanh thoát, nhẹ nhàng bằng tinh thần đầy năng lượng tích cực. Về sau này, nét tính cách duyên dáng ấy của người Cà Mau đã được toát lên một cách đầy đủ và hết sức thú vị trong truyện kể dân gian bác Ba Phi, một khía cạnh mà chúng tôi sẽ tiếp tục ở phần sau của loạt bài này.
Con người Cà Mau siêng năng, cần cù, sáng tạo trong lao động sản xuất; trong đương đầu với thiên nhiên, dựa vào thiên nhiên để kiến tạo, xây dựng cuộc sống. Qua đó bộc lộ phẩm chất tài hoa với sức sáng tạo đáng ngạc nhiên ngay từ buổi đầu về đất mới. Nơi sơn cùng thuỷ tận, con người vùng đất này cũng góp nên những nghề truyền thống vang danh như gác kèo ong, muối ba khía, dệt chiếu, hay những bài bản đờn ca tài tử đã được vinh danh là di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.
Ngời sáng tinh thần yêu nước
Từ tinh thần thượng võ, can trường, bất khuất của ông cha trong công cuộc chế ngự thiên nhiên, con người Cà Mau đã kế tục và hun đúc nên một tinh thần yêu quê hương, đất nước và quyết tâm đánh đuổi giặc thù, gìn giữ từng tấc đất của tiền nhân trao gởi lại.
Năm 1872, tại vùng Cái Tàu (U Minh), cuộc khởi nghĩa kháng Pháp của anh em Ðỗ Thừa Luông - Ðỗ Thừa Tự nổ ra làm giặc thất điên, bát đảo. Tiếng vang cuộc khởi nghĩa này đã nêu cao khí phách, tấm lòng của người Cà Mau khi quê hương, đất nước đứng trước hoạ ngoại xâm. Khí tiết bất tử của 2 ông còn được mô tả lại trong tư thế hy sinh oai hùng, kiêu hãnh: “Người ta thấy Ðỗ Thừa Luông đứng sừng sững, lưng tựa vào thân cây tràm tay nắm chặt lấy nhánh tràm, như chưa muốn xa quê hương, mắt vẫn mở to trông về phía trước như đang trực diện với quân thù. Ðỗ Thừa Tự khắp mình nhuộm máu ngồi tựa lưng vào chân anh, tay phải cầm chặt chuôi dao đang cắm ngập xuống đất...".
Năm 1930, màu cờ Ðảng tung bay trên mảnh đất Cà Mau bừng tỏ ánh sáng chân lý thời đại chiếu rọi con đường đi tới. Cà Mau trong thời đại Hồ Chí Minh trở thành thành đồng cách mạng, nơi những trang sử vàng tô đậm chiến công, lưu danh những con người Cà Mau anh hùng, kiên trung, bất khuất.
Năm 1940, khởi nghĩa Hòn Khoai do thầy giáo Phan Ngọc Hiển lãnh đạo đã giành chiến thắng chấn động cả Ðông Dương, Pháp kinh hãi tột độ. Năm 1945, cùng với cả nước, Cà Mau giành chính quyền về tay Nhân dân, một quê hương Cà Mau của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã được khai sinh. Năm 1946, Cà Mau có Mặt trận Tân Hưng kiên cường đứng vững trước dã tâm xâm lược nước ta một lần nữa của Pháp. Là ngày hội “200 ngày đêm tập kết” sau thắng lợi 9 năm kháng Pháp, Cà Mau có một vàm sông Ông Ðốc trở thành “Thủ đô của Nam Bộ, nhộn nhịp lắm, đông vui lắm” (lời cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt).
Trong 2 cuộc kháng chiến trường kỳ chống Pháp và Mỹ, đất và người Cà Mau trọn lòng, hết dạ theo Bác Hồ, theo Ðảng, theo cách mạng, làm nên những chiến công lừng lẫy, để cùng với miền Nam, cả nước đi đến thắng lợi trọn vẹn. Cố Tổng bí thư Lê Duẩn nói về người Cà Mau với tình cảm sâu sắc: “Khi địch lôi máy chém đi khắp miền Nam, đưa sự tàn bạo phát xít đến cùng cực, ở Minh Hải (Cà Mau - Bạc Liêu) có hàng vạn thanh niên vào rừng U Minh. Một không khí cách mạng bùng lên. Chính thực tế đó của Minh Hải giúp Trung ương thấy cần phải phát động quần chúng vùng dậy đấu tranh”. Chính từ thực tế ở Cà Mau, đồng chí Lê Duẩn đã bắt đầu chiêm nghiệm, tìm thấy con đường tiến lên của cách mạng miền Nam, một bước ngoặt lớn mở đường thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta.
Mảnh đất Cà Mau có hơn 17 ngàn liệt sĩ; hơn 16 ngàn thương binh; hơn 2.500 Bà mẹ Việt Nam anh hùng; hơn 70 Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân; khoảng 111 ngàn người có công với cách mạng qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp, Mỹ. Bấy nhiêu đó cũng đủ nói lên tấm lòng yêu nước sắt son, khí phách anh hùng của người Cà Mau trong thời đại Hồ Chí Minh.
Người đến Cà Mau dễ nhận thấy, ngoài những nét cá tính mang bản sắc chung của con người Việt Nam, của Nam Bộ, cư dân nơi đây còn có những cá tính riêng, nét cuốn hút riêng. Cùng với quá trình chinh phục đất mới, đấu tranh chống giặc ngoại xâm, những đặc điểm trong tính cách ấy dần dà được trao truyền, tiếp nối, có sự “gạn đục khơi trong” để con người Cà Mau hôm nay trở thành một nét duyên đẹp xứ sở trong mắt bạn bè muôn phương./.
Phạm Quốc Rin
Bài 3: Bức tranh văn hoá đa sắc
Xem thêm bình luận