Hợp tác xã (HTX) là một lựa chọn kinh tế phù hợp với số đông người lao động trên địa bàn tỉnh. Giờ đây, sự hình thành, phát triển HTX còn gắn chặt với quá trình xây dựng nông thôn mới. Song, nhìn tổng thể, hiệu quả hoạt động của HTX chưa đáp ứng kỳ vọng, chỉ một số ít HTX làm giàu cho xã viên, cố kết cộng đồng.
 |
| HTX hoạt động hiệu quả sẽ thay đổi nhanh đời sống nông dân. Trong ảnh: TS. Đào Xuân Cần, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam (thứ hai từ phải qua) tặng xe đạp cho con em xã viên HTX Thắng Lợi (TP. Bạc Liêu). Ảnh: N.Q |
HTX thuộc thành phần kinh tế tập thể. Những người lao động có cùng mục tiêu, lợi ích sẽ góp công, góp của vào để cùng quản lý, sản xuất, tiêu thụ trên nguyên tắc đôi bên cùng có lợi.
HTX Công nghiệp - Xây dựng Ngan Dừa (huyện Hồng Dân) là một trong những HTX hoạt động thành công, được UBND tỉnh đánh giá cao. HTX ra đời cách nay hơn 10 năm với vốn góp của xã viên chỉ 95 triệu đồng và 2 chiếc xe chuyên dụng do Nhà nước hỗ trợ. Vượt qua nhiều khó khăn, đi lên từng bước, giờ đây HTX có tổng tài sản 12 tỷ đồng. HTX giải quyết việc làm thường xuyên cho 158 người, có mức thu nhập khoảng 3 triệu đồng/người/tháng. Cuối năm, HTX tổ chức bình bầu các mức độ hoàn thành nhiệm vụ. Ông Lưu Công Quân, Chủ nhiệm HTX này cho biết: “Cá nhân nào hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ sẽ được thưởng 5 triệu đồng và HTX sẽ đề nghị UBND huyện tặng giấy khen cho 5 - 7 lao động”. Đặc biệt, ở HTX này có tổ chức Đảng và công đoàn. Hiện HTX có 6 đảng viên. Người lao động và người thân của họ được công đoàn HTX chăm lo, quan tâm. Tất cả những điều này đã làm cho xã viên, người lao động gắn bó với HTX. Đó là nguồn lực quan trọng tạo nên thành công của HTX.
Chưa như mong đợi
Cách nay 10 năm, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã ra Nghị quyết về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể. Thực hiện Nghị quyết này, Tỉnh ủy Bạc Liêu ban hành Kế hoạch số 28-KH/TU ngày 30/7/2002 với mục tiêu thúc đẩy kinh tế hợp tác, HTX phát triển mạnh, bền vững. Song, mục tiêu này đã không đạt được.
Theo Kế hoạch số 28, đến năm 2010, tỷ lệ HTX làm ăn giỏi đạt từ 10 - 15% và hình thành từ 3 - 4 Liên hiệp HTX; tỷ trọng kinh tế tập thể chiếm từ 12 - 15% GDP của tỉnh. Tuy nhiên, đến năm 2011, theo báo cáo của Liên minh HTX tỉnh, đóng góp của khu vực kinh tế tập thể vào GDP của tỉnh ước đạt 3,6%, bằng ¼ mục tiêu Kế hoạch số 28, cả tỉnh chưa có một Liên hiệp HTX nào. Về chất lượng hoạt động, có trên 57% HTX trung bình, yếu kém. Năm qua, có 15 HTX mới ra đời, thì cũng có 7 HTX bị “khai tử” do hoạt động không hiệu quả. HTX lấy lợi ích kinh tế làm chính, đồng thời coi trọng lợi ích xã hội của xã viên. Do đó, “hiệu quả hoạt động của HTX được đánh giá ở cả 3 mặt: kinh tế, chính trị và xã hội”, ông Nguyễn Thanh Dũng, Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh khẳng định.
Đa nguyên nhân, chung kết quả
Chạy theo số lượng, nhân lực không đáp ứng yêu cầu, nông dân còn lơ mơ về HTX, chính quyền chưa quan tâm đúng mức, nguồn vốn hạn chế… Đó là những điều làm HTX phần nhiều hoạt động chưa hiệu quả.
Nghị quyết 13 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã yêu cầu phát triển kinh tế tập thể theo phương châm tích cực nhưng vững chắc. Tại huyện Hồng Dân, năm 2008, gạo Một bụi đỏ được công nhận chỉ dẫn địa lý. Sau sự kiện vui này, 16 HTX nông nghiệp ra đời, gấp 8 lần lượng HTX nông nghiệp thời điểm đó của toàn huyện, có đủ tư cách pháp nhân giao dịch. Ồ ạt lập HTX, trong khi người nông dân nơi đây chưa hiểu HTX là gì, dẫn đến huy động vốn khó. Kết quả là các HTX Một bụi đỏ chưa đem lại sự đổi đời nào cho khoảng 800 bà con xã viên. Ông Trần Minh Lý, Phó trưởng phòng NN&PTNT huyện Hồng Dân, cho biết: “Các HTX hoạt động ì ạch đã làm giảm sự tăng trưởng, mở rộng diện tích lúa Một bụi đỏ và Một bụi đỏ gạo hồng”. Làm chưa đúng Nghị quyết 13 nên mục tiêu ban đầu khi lập HTX Một bụi đỏ chưa như ý, niềm vui, hy vọng của nông dân dần nguội tắt.
Kinh nghiệm quản lý hạn chế là một trong số những vấn đề bức xúc của HTX. Đề cập đến kinh nghiệm quản lý là nói về đội ngũ quản lý của HTX. Trình độ, năng lực cán bộ quản lý HTX rất hạn chế, thường biến động, nghiệp vụ tài chính, kế toán chưa theo quy định. Cán bộ quản lý HTX có 600 người, trong đó, có 37% qua đào tạo từ bậc sơ cấp, trung cấp đến đại học. Thống kê này đã cho thấy phần nhiều người quản lý HTX nói chung, HTX nông nghiệp nói riêng là nông dân có uy tín, kinh nghiệm sản xuất, chứ trình độ học vấn, trình độ chuyên môn thì chưa đáp ứng yêu cầu. Nghiên cứu sinh Nguyễn Văn Tuấn, khoa Nông nghiệp, trường Đại học Bạc Liêu, phân tích: “Trong quá trình sản xuất, tuổi tác ít nhiều đã ảnh hưởng đến tính năng động, nhạy bén với thị trường, cũng như khả năng tiếp thu và ứng dụng những tiến bộ khoa học - kỹ thuật mới vào sản xuất”.
Tỉnh ủy Bạc Liêu có chính sách tạo quỹ đất cấp cho HTX nông, ngư, diêm nghiệp làm trụ sở, cơ sở sản xuất, cửa hàng, nhà kho... Song, từ chủ trương đến cuộc sống thường có một khoảng cách. Theo ông Nguyễn Xuân Hạnh, Trưởng Cơ quan đại diện Liên minh HTX Việt Nam tại phía Nam, có đến 70% HTX của Bạc Liêu “ăn nhờ ở đậu”, gây bất tiện trong giao dịch.
Chuyện vốn của HTX
Theo điều tra của Liên minh HTX Việt Nam, trong những khó khăn lớn nhất của HTX hiện nay thì vấn đề vốn chiếm cao nhất: 36%, kế đến là kinh nghiệm quản lý, trình độ khoa học - kỹ thuật và thông tin thị trường (số liệu tính đến tháng 4/2012). HTX ở Bạc Liêu cũng không ngoại lệ. Ông Nguyễn Thanh Dũng, Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, cho rằng: “Nông dân nghèo, vốn không có nên dù muốn hùn nhiều tiền nhưng lực bất tòng tâm”. Theo nghiên cứu sinh Nguyễn Văn Tuấn, ở lĩnh vực nông nghiệp, mỗi xã viên góp vốn điều lệ 1,6 - 4,6 triệu đồng. Nhà nước có nhiều chính sách hỗ trợ HTX, như quy định HTX được vay tín chấp đến 500 triệu đồng. Nhưng trên thực tế, đó là chuyện xa vời. TS. Đào Xuân Cần, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam trong lần về làm việc với tỉnh Bạc Liêu mới đây, đã nói: “Chưa có HTX nào vay tín chấp được 200 - 300 triệu đồng”.
Còn về phía ngân hàng, họ ngán ngại làm ăn với HTX. Theo số liệu của Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh, nợ xấu của HTX là 74% - một tỷ lệ quá cao. Ông Huỳnh Hữu Thích, Giám đốc Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh, cho biết: “Liên minh HTX tỉnh và chính quyền địa phương chưa nhiệt tâm để giải quyết vốn vay của HTX “chết”. Sắp tới, ngân hàng không dám cho HTX vay”. Còn Liên minh HTX Việt Nam chỉ ra, sở dĩ các ngân hàng thương mại ít quan tâm đến HTX là bởi HTX chưa có kế hoạch, phương án sản xuất, kinh doanh hiệu quả; hạch toán, kế toán chưa đủ; không có tài sản thế chấp.
Cần bắt đầu từ yếu tố con người
Vực dậy các HTX hoạt động chưa tốt, cũng như phát huy những HTX làm ăn hiệu quả là một trong những cách xây dựng thành công nông thôn mới, nâng cao đời sống người dân. Phối hợp nhiều “loại thuốc” để giúp HTX khỏe mạnh, hiệu quả, trong đó then chốt là vấn đề nhân lực. Phát biểu tại Liên minh HTX tỉnh, TS. Đào Xuân Cần cho rằng: “Quyết định thành - bại của HTX là ở cán bộ chủ chốt của HTX, trong đó then chốt là vị trí chủ nhiệm và kế toán. Quản lý HTX phải minh bạch, hiệu quả”. Nghĩa là muốn củng cố, chấn hưng loại hình kinh tế - xã hội này thì cần bắt đầu từ yếu tố con người. Hiện Liên minh HTX tỉnh đang hỗ trợ các HTX đào tạo lớp trung cấp kế toán. Còn hướng tới, tổ chức này sẽ phối hợp với các đơn vị dạy nghề đào tạo cho con em xã viên, hỗ trợ học phí cho sinh viên bậc đại học cam kết về làm việc tại HTX sau khi tốt nghiệp. Dự kiến trong năm nay, có từ 200 - 360 cán bộ quản lý HTX được đào tạo, bồi dưỡng.
HTX gắn liền, phục vụ cộng đồng dân cư. Hiệu quả xã hội mà HTX đóng góp lớn hơn hiệu quả kinh tế. Đối với Bạc Liêu, HTX lớn về lượng, mạnh về chất sẽ thúc đẩy nông thôn phát triển nhanh, vững chắc cả về đời sống vật chất và tinh thần. Từ đó sẽ góp phần thực hiện thành công quá trình xây dựng nông thôn mới, ổn định an ninh - chính trị, trật tự xã hội, cố kết tình nghĩa xóm làng.
Nguyễn Quốc
Xem thêm bình luận