“Cây phóng sự” Đỗ Doãn Hoàng: Tâm huyết, chuyên nghiệp và giữ mình trong sạch

(CMO) “Người làm báo cần phải đặt mình trong bối cảnh chung của dòng chảy xã hội. Nó như một dòng sông cuộn xiết quanh chúng ta. Và chúng ta nhảy vào đoạn nào của dòng sông đó là cá tính, là bản lĩnh của mỗi người”, đây là chia sẻ của Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng, một cây bút xông xáo, nhiệt tình và đầy đam mê nghề nghiệp, nhân chuyến ông được mời về Cà Mau hướng dẫn nghiệp vụ viết báo vừa qua.  

“Người ta bảo, trên thế giới vốn không có đường...”

- Thưa Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng, tên tuổi ông thường gắn với các bài phóng sự điều tra, nhiều người thắc mắc sao ông chọn mảng này, bởi nó vừa khó vừa đầy nguy hiểm?

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng: Cái khó nhất chính là phẩm cách của người làm báo, là mình đã đóng góp được gì cho xã hội. Tôi không muốn viết một bài báo giống như một sự đong đưa câu chữ văn chương, thể hiện mình được đi đây đi đó, gặp nguyên thủ thế nọ thế kia… Nó không đem lại gì cho người ta.

Xã hội đôi khi vẫn có những bất công, những chuyện vô lý, những người rên xiết trong oan khuất, những người bệnh tật sắp chết… Ai là người cứu họ? Mình với tư cách nhà báo, mà người ta bảo báo chí là quyền lực thứ tư trong xã hội, vậy quyền lực đó thể hiện như thế nào? Mình muốn cứu người ta, mình muốn giải thoát người ta khỏi oan ức, mình muốn giải thoát các cháu khỏi nạn lạm dụng tình dục kinh khủng thì làm thế nào? Đồng hành với tôi là các bài báo. Tôi sử dụng báo chí để nói được những điều mình tâm huyết, cải tạo những cái cần cải tạo trong xã hội... Đấy là mong muốn của tôi, còn tôi có làm được gì từ cái mong muốn đó hay không lại là chuyện tự độc giả phán xét.

- Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng có rất nhiều tác phẩm gây chấn động dư luận, ông có thể chia sẻ một vài tác phẩm cụ thể và hiệu ứng xã hội của những tác phẩm đó?

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng: Thường những tác phẩm tôi viết hiệu ứng xã hội theo từng tầng, từng lớp. Ví dụ như khi tôi viết loạt bài về thực trạng những cánh rừng bị phá, thì đầu tiên là phản ánh tình trạng rừng bị tàn sát. Thế là ngành chức năng đến kiểm tra, khoanh vùng và truy tìm đối tượng. Đến tầng thứ 2 (có thể) là trách nhiệm của kiểm lâm, họ bảo kê cho bọn phá rừng, vậy là đề nghị xử lý kiểm lâm. Tầng 3, chỉ ra luật về bảo vệ rừng có thể còn nhiều kẽ hở, nếu có thì cần chỉnh sửa và lấp đầy các khoảng trống.

Ví dụ như chuyện phổ biến là, khi lâm tặc phá rừng chỉ xử lý hành chính, phạt như phủi bụi, nó không sợ, mai nó lại vào rừng phá tiếp. Thế là lúc đó lại tính chuyện thay đổi luật, thay đổi quy định. Không thay đổi được luật thì có thông tư điều chỉnh, sửa đổi những bất cập.

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng chia sẻ nghiệp vụ và kinh nghiệm viết bút ký, phóng sự điều tra với đội ngũ làm báo tại Cà Mau. Ảnh: T.Anh - T.Trâm

Hoặc khi tôi điều tra về thảm cảnh những đứa trẻ bị lạm dụng tình dục ở Hà Nội, chúng tôi đưa ra đầy đủ tài liệu tố cáo lên Công an Hà Nội, yêu cầu bắt tất cả những ông Tây (trước đó chưa có vụ nào bắt cả). Tuy vậy, một gã thầy bói có thể lạm dụng 1 đêm 7 cháu bé mà không bị xử lý bởi vì nó rất khó để xử lý xứng tầm cái tội ấy. Lý do là Luật Hình sự quy định, muốn xử lý một kẻ hiếp dâm, thì cần chứng minh có yếu tố giao cấu, mà giao cấu thì theo cách hiểu cũ, phải có nam và nữ thực hiện hành vi tình dục “truyền thống”. Đằng này nạn nhân là trẻ em nam, thủ phạm cũng là nam giới, không có đủ nam - nữ để thành được sự “giao cấu” như định nghĩa. Chính vì thế, chúng tôi kiến nghị sửa điều khoản liên quan kia trong Luật Hình sự. Và luật được sửa đổi. Dựa trên luật sửa đổi ấy, chúng tôi đề nghị bắt tiếp các đối tượng, cả người Việt lẫn người Tây, khi họ “hiếp dâm và thực hiện hành vi tình dục khác” với trẻ em nam. Họ bị đi tù, đi tù xong, những người nước ngoài bị trục xuất khỏi Việt Nam.

- Có những vấn đề khi được báo chí lên tiếng tạo hiệu ứng ngay, nhưng sau đó lại tái diễn. Như vậy theo ông, nhà báo phải làm gì?

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng: Xã hội mà, có những căn bệnh trầm kha, có những việc giống như bắt cóc bỏ đĩa. Chẳng hạn, chúng tôi nói mãi về việc người vô gia cư, người bị lạm dụng tình dục, việc bán người… mà nó có giảm đâu. Tất cả những vụ tôi tố cáo đều bị xử lý hết, nhưng sau đó nó vẫn tái diễn. Nhưng nếu như không nói, coi chừng nó còn tăng nữa.

Chẳng hạn như chuyện lạm dụng tình dục bé gái, bé trai, nếu như không tố cáo thì chắc chắn số lượng càng nhiều. Khi tôi tố cáo thì các cháu cũng bị lợi dụng rồi. Nhưng qua đó, chúng ta có thể lo công ăn việc làm cho các cháu, giúp  các cháu tỉnh ngộ. Thậm chí, cái quan trọng như tôi vừa nói là có thể giúp thay đổi luật để tình trạng không thể tái diễn với các nạn nhân khác, hoặc khi xảy ra việc đau lòng thì cơ quan chức năng có căn cứ pháp lý để xử lý làm gương, xử lý một cách có sức mạnh răn đe nhất. 

Chúng tôi muốn tiến đến một việc là nâng cao nhận thức cho cộng đồng thông qua những câu chuyện đó. Nếu ngày mai nó tái diễn thì tôi lại tiếp tục tố cáo. Tức là chúng ta tạo nên một con đường để cho sự việc đi theo chiều hướng tốt hơn thông qua bài báo đó.

Thực sự là tôi rất ước mơ, nếu như tiêu cực đã được chấm dứt thì cơ quan chức năng phải có trách nhiệm duy trì sự ổn định đó chứ đừng để nó tái  diễn. Nó tái diễn là do cơ quan chức năng. Chúng tôi mong muốn sẽ đến một ngày chúng ta quy trách nhiệm cụ thể ai là người để tái diễn, ai là người bảo kê cho vấn đề đó. Điều này chúng tôi đang làm.

Cho nên, nhà báo hãy cứ chiến đấu. Người ta bảo, trên thế giới vốn không có đường, cứ đi mãi thành đường. Vấn đề là luôn tìm ra một đối pháp, một giải pháp cho sự việc.

Hãy đốt lên một que diêm, để sưởi ấm và truyền cảm hứng

- Để có những tác phẩm hay, theo ông cần hội tụ những yếu tố nào?

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng: Tôi nghĩ rằng, một người viết bút ký, phóng sự mà có tính chiến đấu, có tác động đến hiện thực, quan trọng nhất phải có lòng quyết tâm. Điều thứ hai là cần phải chuyên nghiệp. Mình “đánh” và bắt được nó thì nó cũng “đánh” và bắt mình được.

Mình viết 100 câu đúng, chỉ cần 1 câu sai là đã đủ bị người ta kỷ luật, nhất là khi đánh vào quan chức có dấu hiệu tha hoá. Cho nên chúng tôi luôn cẩn thận và chuyên nghiệp, từ thiết bị, trang bị luật pháp trong đầu đến việc phải giữ mình trong sạch. Chúng tôi đánh tiêu cực luôn luôn bị cám dỗ từ tiền tài, đút lót, đủ các loại, kể cả mỹ nhân kế… nói chung đầy cạm bẫy, đầy mưu mẹo. Vì vậy chúng tôi luôn luôn phải cảnh giác.

Thực ra tôi vẫn có niềm tin mình thắng được họ, bởi vì ma thì luôn sợ người. Tôi tin mình chân chính thì luôn có người bảo vệ. Các anh công an, các chiến sĩ, chính quyền họ rất trân trọng những người dám chiến đấu. Thật sự khi bạn làm việc hết lòng bạn vẫn luôn được ủng hộ.

Tôi có một luật sư đã sát cánh cùng tôi, tôi hỏi là bọn nó giết anh rồi sao? Anh bạn nói nếu em bị giết thì cũng như em bị tai nạn giao thông thôi. Đi ngoài đường cũng có khi bị tai nạn giao thông chết, đi máy bay cũng có khi bị tai nạn máy bay. Em chiến đấu là em chấp nhận rủi ro nhưng em luôn cẩn thận. So với các cháu bị lạm dụng tình dục, bị hiếp dâm, bị bán buôn làm nô lệ tình dục, họ đau đớn, họ bị ám ảnh cả đời thì tôi biết là sự hy sinh của mình không là gì so với nỗi đau của các nạn nhân đâu. Nếu như xã hội ai cũng chiến đấu thì tốt đẹp biết bao. Cho nên, tôi muốn đốt thêm một que diêm, đốt lên một ngọn lửa, soi được chỗ nào thì soi, truyền được hơi ấm cho ai thì truyền. Cái quan trọng hơn nữa, là để xã hội cùng tin và hơi ấm, cùng nhóm lên những ngọn lửa khác nữa.

- Hiện nay, thông tin trên mạng xã hội khá nhiễu loạn, nhiều khi người ta không phân biệt đâu đúng, đâu sai, với vai trò là nhà báo, mình làm gì để định hướng dư luận xã hội, thưa ông?

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng: Mạng xã hội hoành hành là có thật. Điều quan trọng là nhà báo phải nâng cao nhận thức cho người dân. Nhà báo phải kịp thời đưa thông tin về chuyện ấy cho người ta đọc, dĩ nhiên người ta sẽ tin những tờ báo chính thống hơn mạng xã hội (vấn đề là phải đưa tin trung thực). Nhà báo phải tìm cách đưa ra nhận thức cho người dân. Ví dụ có tin lan truyền về con trăn khổng lồ nuốt con bò, thì vấn đề ai nói câu chuyện đó? Ảnh đâu, ảnh có bị photoshop không? Công an nơi đó nói gì?  Giới khoa học địa phương nói gì?... Hoặc thông tin về việc ngành chức năng đã xử lý chủ facebook đưa tin thất thiệt ấy… Vậy là câu chuyện chấm dứt ngay.

Cho nên không chỉ trên mạng xã hội mà cả những câu chuyện ngoài xã hội, nhà báo cũng phải có vai trò định hướng dư luận và định hướng cho cơ quan chức năng xử lý dứt điểm vấn đề.

Cũng có những câu chuyện mạng xã hội đưa là rất thật nhưng báo chí không nói được. Gặp trường hợp này nhà báo cũng nên tránh đi. Mình tuân thủ luật là dừng lại chuyện này, chứ không nói ngược lại.

- Gần đây nhiều sinh viên học ngành báo chí ra trường không có việc làm, xin Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng cho họ một lời khuyên?

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng: Các bạn thất nghiệp là do nhiều nguyên nhân khách quan, nhưng đôi khi lại chính là do các bạn. Tôi nghĩ rằng không nên đổ lỗi cho xã hội. Bởi vì, nếu các bạn thực sự giỏi thì các bạn sẽ được trọng dụng. Các bạn phải tự đào tạo mình và đào tạo ngay khi còn trong trường học. Ra trường là bắt nhịp được ngay. Chúng tôi phải tranh giành nhau những sinh viên giỏi. Tất nhiên không phải ai cũng giỏi được ngay nhưng vấn đề là ở các bạn. Các bạn phải năng động, phải luôn có ý thức học tập, phải rèn luyện mình thực sự chuyên nghiệp. Chưa bao giờ xã hội mở như bây giờ, nếu các bạn muốn học có đầy đủ thứ để học. Vì vậy, thất nghiệp hay không là do các bạn tự quyết định cho mình.

- Xin cảm ơn Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng!./.

Trang Anh - Thuỳ Trâm