Thời gian qua, từ thực tiễn cho thấy nông dân luôn đi trước ngành quản lý. Chuyện nông dân “phá rào” hay dẫn nước mặn vào đồng ruộng không phải là chuyện mới ở Bạc Liêu. Do vậy, việc điều chỉnh, bổ sung, thậm chí thay đổi quy hoạch để tăng khả năng thích ứng với quá trình biến đổi khí hậu và phát huy hiệu quả cho từng vùng sinh thái đặc thù là việc cần làm.
Nông dân sạ lúa trên ao nuôi tôm công nghiệp (tại xã Hưng Thành, huyện Vĩnh Lợi).
Người dân nuôi tôm tự phát ở ấp Trèm Trẹm (thị trấn Ngan Dừa, huyện Hồng Dân). Ảnh: C.L
Vì sao nông dân “phá rào”?
Chuyện nông dân không tuân thủ quy hoạch trong sản xuất nông nghiệp phần lớn là do phát sinh khó khăn trong quá trình sản xuất. Đó là do sản xuất kém hiệu quả, cây trồng - vật nuôi không đạt năng suất, chất lượng; dịch bệnh, rủi ro cao… Vì vậy, nông dân buộc phải thay đổi mô hình sản xuất để có thể tồn tại và phát triển.
Đơn cử như mô hình sản xuất lúa - tôm lâu nay vốn được xem là mô hình bền vững và mang lại hiệu quả kinh tế cao. Vì thế, từ năm 2005, huyện Vĩnh Lợi đã quy hoạch mô hình lúa - tôm ở xã Hưng Thành hơn 1.300ha nhằm phá vỡ thế độc canh cây lúa và giúp nông dân tăng thêm thu nhập.
Thế nhưng, đến nay diện tích áp dụng mô hình lúa - tôm chỉ còn hơn 100ha và gần như nông dân ở xã Hưng Thành đều áp dụng mô hình chuyên canh con tôm. Nguyên nhân là qua nhiều năm áp dụng mô hình nhưng cây lúa vẫn chưa thể đồng hành cùng con tôm. Phần lớn diện tích sản xuất ở địa phương này bị nhiễm mặn làm cây lúa khó phát triển và năng suất đạt thấp (chỉ từ 3 - 3,5 tấn/ha), trong khi các vùng khác năng suất lúa đạt bình quân hơn 6 tấn/ha.
Ông Huỳnh Đình Đàng (ấp Hoàng Quân I, xã Hưng Thành, huyện Vĩnh Lợi) cho biết: “Nhiều năm qua, người trồng lúa không đủ ăn. Dù được chính quyền địa phương tạo mọi điều kiện thuận lợi (như cung cấp lúa giống, hỗ trợ kỹ thuật...) nhưng do năng suất lúa quá thấp nên nhiều người không làm nữa. Bỏ lúa để chuyển hẳn sang nuôi tôm là sai với chủ trương, phá vỡ quy hoạch sản xuất nông nghiệp của địa phương. Song, sản xuất nông nghiệp mà thất bát hoài thì làm sao nông dân sống nổi?”.
Từ thực trạng này, huyện Vĩnh Lợi đã tổ chức lấy ý kiến nông dân xã Hưng Thành về phát triển mô hình lúa - tôm trong thời gian tới và có đến 92,7% hộ (tương đương 1.137 hộ) đề nghị tỉnh cho chuyển đổi mô hình lúa - tôm sang mô hình chuyên tôm.
Chạy theo phong trào
Một điều đáng quan tâm hiện nay, vùng không trồng được lúa chuyển sang nuôi tôm đã đành, nhưng ở vùng chuyên lúa nông dân cũng ồ ạt chuyển đổi sang nuôi tôm. Việc nuôi tôm chạy theo phong trào đang diễn ra ở ấp Trèm Trẹm (thị trấn Ngan Dừa, huyện Hồng Dân). Bà con nơi đây đã và đang đưa cơ giới vào để san ủi, đào ao nuôi tôm. Điều đáng nói là đến nay địa phương vẫn chưa có chủ trương chuyển đổi vùng này sang mô hình sản xuất lúa - tôm kết hợp. Do nuôi tôm theo kiểu tự phát, thiếu kinh nghiệm nên nhiều hộ có nhiều cách nuôi "độc và lạ". Đó là sử dụng thức ăn nuôi heo cho tôm ăn và lạm dụng khá nhiều loại phân, thuốc chuyên dùng trong nuôi trồng thủy sản. Điều đó sẽ làm ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng của con tôm xuất khẩu.
Mặt khác, do bà con không nắm vững về quy trình nuôi tôm kết hợp, và hệ quả là diện tích tôm nuôi ở khu vực này thay nhau bị thiệt hại. Ông Danh Hoành (ấp Trèm Trẹm) chia sẻ: “Trước đây tôi làm lúa cũng đủ ăn, nhưng nghe mọi người nói nuôi tôm cho thu nhập cao hơn nên tôi đã thuê xáng múc ao, bao bờ để nuôi tôm. Tôi đang xử lý nước để chuẩn bị xuống giống vụ sau”.
Quy hoạch phải gắn với bền vững
Thực trạng trên cho thấy, việc xây dựng lại quy hoạch để tăng khả năng thích ứng và phát triển bền vững là việc cần làm ngay. Quy hoạch ấy phải đảm bảo sự phát triển hài hòa và vì lợi ích chung, có tính liên kết để chủ động ứng phó, chủ động hội nhập. Như việc liên kết vùng trong ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng và xây dựng thương hiệu quốc gia cho con tôm, cây lúa của Việt Nam mà Bạc Liêu là một trong những địa phương sẽ thực hiện các mục tiêu chiến lược này, nhất là khi Bạc Liêu được Chính phủ chọn trở thành trung tâm cho ngành tôm công nghiệp của cả nước.
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 120/NQ-CP về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu. Trong đó, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương xây dựng Quy hoạch tổng thể phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu, phù hợp với điều kiện của vùng trên cơ sở tích hợp thống nhất các quy hoạch ngành, địa phương và sản phẩm chủ lực. Cùng với đó là giải quyết đồng bộ các vấn đề chồng chéo, mâu thuẫn có tính liên ngành, liên vùng, liên tỉnh; phát huy tối đa các tiềm năng, lợi thế so sánh của vùng, biến thách thức thành cơ hội trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt là với các nước ASEAN và tiểu vùng sông Mê Kông. Trước hết, cần rà soát lại các quy hoạch phát triển ngành, địa phương có tại ĐBSCL. Quy hoạch mới cần chuyển từ “sống chung với lũ” sang “chủ động sống chung với lũ, ngập, nước lợ, nước mặn” trên cơ sở quy hoạch tổng hợp tài nguyên nước theo lưu vực sông; sử dụng tiết kiệm, hiệu quả và bền vững tài nguyên nước, chủ động đảm bảo nguồn nước ngọt cho sinh hoạt của người dân và vùng kinh tế nước lợ, nước mặn; khai thác hợp lý tiềm năng tài nguyên nước lợ, nước mặn ở vùng ven biển phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Mọi dự án, công trình phải được cân nhắc, tính toán kỹ lưỡng trên cả 3 mặt: kinh tế, xã hội và môi trường, được phản biện khách quan, khoa học. Qua đó cho thấy, bài toán quy hoạch và quản lý quy hoạch có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong phát triển sản xuất nông nghiệp hiện nay và tương lai.
Chí Dũng
Xem thêm bình luận