Mạch nguồn giáo dục kháng chiến

Nhìn vào lịch sử cách mạng của vùng đất Cà Mau trong thời đại Hồ Chí Minh, có thể nhận thấy những điều rất đặc biệt về giáo dục trong kháng chiến. Sự nghiệp giáo dục những thế hệ “hạt giống đỏ” cách mạng kế cận luôn là công việc hệ trọng mà Bác Hồ và Ðảng ta luôn đặc biệt quan tâm gắn liền với mục tiêu thiêng liêng của sự nghiệp cách mạng là chiến thắng giặc thù, giành lại hoà bình, thống nhất và xây dựng, phát triển đất nước. Xuyên suốt 2 cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc, Cà Mau trở thành chiếc nôi giáo dục kháng chiến Nam Bộ và đã hoàn thành vẻ vang sứ mệnh được giao phó.

• Hào khí đất xưa...
• Lưu dấu dòng họ Hồng ở U Minh
• Một biên khảo sống động về đất Nam Bộ của Nhà văn Phan Trung Nghĩa

Chiếc nôi ươm mầm những “hạt giống đỏ”

Năm 1931, ngay sau khi Ðảng Cộng sản Việt Nam thành lập, thầy giáo Phan Ngọc Hiển được tổ chức phân công mở lớp dạy học tại vùng Rạch Gốc - Tân Ân (Ngọc Hiển) với lời thúc giục, thức tỉnh mạnh mẽ: “Sự dốt nát lu mờ của dân tộc, của giai cấp cần lao là nỗi sỉ nhục, là hiểm hoạ lớn nhất”. Công việc khai hoá dân trí cho đồng bào được thầy giáo Hiển coi là công việc “cấp cứu”. Ánh sáng của tri thức, của chân lý thời đại với con đường cách mạng mà Bác Hồ, Ðảng ta đã lựa chọn cho dân tộc đã được chiếu rọi rực rỡ ở vùng đất địa đầu cực Nam Tổ quốc.

Suốt giai đoạn kháng chiến chống Pháp, Cà Mau là căn cứ địa cách mạng, và như lời của ông Trần Bạch Ðằng (từ năm 1951 là Tổng biên tập Báo Nhân Dân Miền Nam, cơ quan đứng chân tại Cà Mau - PV) đánh giá: “Ðây cũng là cái nôi để đào tạo, nuôi dưỡng cho nhiều thế hệ hạt giống đỏ và cán bộ của cách mạng từ hệ thống trường học kháng chiến, Trường Ðảng Trường Chinh”. Khi Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết (1954), trong 200 ngày ngắn ngủi xây dựng vùng tập kết thành hình mẫu của chính quyền mới, Cà Mau có thêm 20 trường học được lập, 75% dân số được xoá mù chữ.

Ðặc biệt là chủ trương đưa học sinh con em miền Nam đi tập kết đã được lịch sử khẳng định về sự sáng suốt và tầm nhìn xa rộng của Bác Hồ, của Trung ương Ðảng đối với sự nghiệp cách mạng miền Nam nói riêng và của cả dân tộc nói chung. Theo hồi nhớ của Nhà thơ Nguyễn Bá: “Cuối năm Giáp Ngọ 1954, hàng trăm nam, nữ học sinh của các trường trung học kháng chiến Nam Bộ, phần lớn ở theo ngọn sông Cái Tàu, sông Ông Ðốc và Bảy Háp, khẩn trương thu xếp mọi thứ để chuẩn bị đi tập kết”. Ðó là hệ thống trường trung học kháng chiến Nam Bộ: Trường Nguyễn Văn Tố, Trường Thái Văn Lung, Trường Huỳnh Phan Hộ, Trường Trung học Bình Dân, Trường Sư phạm Nguyễn Công Mỹ...

Giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, Cà Mau tiếp tục là cái nôi của hệ thống trường học kháng chiến. Trong đó, Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình là biểu tượng của nghĩa tình Bắc - Nam, mô hình trường học kháng chiến đặc biệt của tỉnh Cà Mau nói riêng và Nam Bộ nói chung. Ông Nguyễn Thiện Thuật, cựu học sinh khoá I và là Hiệu phó nhà trường khoá III, IV, nhận định: “Trong suốt 2 cuộc kháng chiến của dân tộc, loại hình trường nội trú như vậy chưa đủ đếm đầu ngón tay. Khu uỷ có Trường Lý Tự Trọng, Quân uỷ (Quân khu 9) có Trường Thiếu sinh quân, Tỉnh uỷ Cà Mau có Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình. Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình là đứa con tinh thần của Tỉnh uỷ và quân dân Cà Mau”.

Những “hạt giống đỏ” trưởng thành từ Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình (từ trái sang: Nhà báo Phạm Phi Thường, nguyên Giám đốc VTV Cần Thơ; Thiếu tướng - Anh hùng LLVT Nhân dân Hồ Việt Lắm, nguyên Cục trưởng Cục An ninh Tây Nam Bộ; ông Lê Trí Dũng, Vụ trưởng, Trưởng cơ quan Thường trực Ban Dân vận Trung ương, Phụ trách phía Nam; ông Trần Văn Hiện, nguyên Chủ tịch Uỷ ban MTTQ Việt Nam tỉnh Cà Mau; Nhà báo Ðỗ Kiến Quốc, nguyên Giám đốc Ðài PT-TH Cà Mau).

Ngôi trường đặc biệt

Ông Phạm Thạnh Trị, cựu học sinh khoá I Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình, nguyên Phó bí thư Tỉnh uỷ, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau, tự hào: “Tên trường được chính đồng chí Nguyễn Ngọc Sanh (Mười Thiện), Bí thư Tỉnh uỷ Cà Mau khi ấy công bố vào lễ khai giảng tháng 4/1964 tại khu vực mũi Ông Lục, đầm Bà (Thị) Tường. Ðây là ngôi trường đào tạo thế hệ trẻ để tạo nguồn cán bộ kế tục sự nghiệp cách mạng theo quan điểm, tư tưởng của Ðảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ở đây, những thế hệ học sinh chúng tôi không chỉ học kiến thức mà còn là học để làm người, học để làm cách mạng”.

Kháng chiến chống Mỹ bước vào giai đoạn khốc liệt, nơi nào bình yên, an toàn nhất được chọn để xây dựng trường học. Ông Nguyễn Thiện Thuật hồi nhớ: “Kháng chiến khó khăn, gian khổ, thiếu thốn đủ thứ, vậy mà Tỉnh uỷ dành gạo, tiền để nuôi dạy học sinh như cán bộ thoát ly và luôn theo dõi việc dạy và học của trường rất sát sao; các chế độ của cán bộ có thể chậm, thiếu, nhưng học sinh của trường thì không”.

Ðiểm đặc biệt, dù được gọi là nội trú nhưng thực tế thầy, trò của nhà trường sống, ăn, ở trong dân. Thầy, trò của trường trở thành người thân thuộc như con cháu của bà con. Những ai gắn bó đều gọi tên thương yêu, máu thịt là trường “nội trú giữa lòng dân”. “Có học sinh ra trường chiến đấu và hy sinh, được cô bác cưu mang, nuôi nấng thời còn đi học lập bàn thờ tại nhà mình, vẫn giữ đến ngày nay”, ông Nguyễn Thiện Thuật bồi hồi xúc động.

Niềm vui ngày gặp lại của các thế hệ thầy trò Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình trong dịp kỷ niệm 60 năm ngày thành lập.

Qua 4 khoá (từ năm 1964-1979), Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình đã đào tạo trên 1.500 học sinh, trở thành nơi sản sinh ra những cán bộ, công nhân viên, giáo sư, bác sĩ, nhà khoa học, và cả những người anh hùng đã góp phần không nhỏ vào sự nghiệp cách mạng của quê hương, đất nước cả thời chiến và thời bình.

Ông Trần Văn Hiện, cựu học sinh khoá IV, nguyên Uỷ viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, nguyên Chủ tịch Uỷ ban MTTQ Việt Nam tỉnh Cà Mau, Trưởng ban Liên lạc Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình, tự hào: “Thầy và trò các thế hệ luôn tự hào vô biên về ngôi trường anh hùng (được Chủ tịch nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam phong tặng năm 2014). Thành tựu của trường không chỉ dừng lại ở kiến thức, mà còn là giá trị tinh thần, là lòng yêu nước và trách nhiệm với cộng đồng”.

Năm 2024, đúng dịp kỷ niệm 60 năm thành lập trường, ông Trần Văn Hiện đúc kết: “Nhìn lại những chặng đường đã qua, chúng ta có thể tự hào rằng, Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình đã vượt qua nhiều thử thách để trở thành một trong những ngôi trường có truyền thống và giá trị lịch sử đặc biệt. Không chỉ là một ngôi trường, nơi đây đã trở thành một phần của lịch sử dân tộc, là niềm tự hào của bao thế hệ thầy trò và của cả quê hương Cà Mau”.

Niềm xúc động vô biên của các thế hệ thầy trò nhà trường khi cầm trên tay tập kỷ yếu đặc biệt được biên soạn công phu: “Trường Nội trú Cà Mau - Ninh Bình, những ký ức không phai”.

Ðể hôm nay, mạch nguồn của truyền thống hiếu học; lòng thuỷ chung son sắt với Ðảng, với Bác Hồ, với sự nghiệp cách mạng vẫn được các thế hệ con người Cà Mau nối tiếp, gìn giữ, phát huy. Từ mảnh đất này, những hạt giống đỏ của cách mạng tiếp tục được nuôi dưỡng, chăm bồi, phát triển để cùng với đất nước, dân tộc vững niềm tin, đầy đủ sức vóc tiến bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.

Phạm Quốc Rin