Đọc “Người thợ mộc và tấm ván thiên” của Ma Văn Kháng: điều còn lại…

(CMO) Đặt trong bối cảnh của những năm bao cấp cùng những chuyển biến xã hội đặc trưng, tiểu thuyết “Người thợ mộc và tấm ván thiên” của Nhà văn lão làng Ma Văn Kháng cuốn hút người đọc không hẳn về đề tài mà còn bởi lối viết đầy nội lực với nguồn tư liệu dồi dào, nhất là về nghề mộc.

Tuy viết về nghề mộc nhưng toàn bộ câu chuyện là về cuộc đời thầy giáo Quang Tình - người phải gánh chịu biết bao những thăng trầm từ thời cuộc, có lúc tưởng chừng chạm đến đáy vực sâu. Nhưng dẫu đời có xoay vần, thử thách mình thế nào thì người thầy giáo, người thợ mộc ấy vẫn luôn giữ cho mình sự thiện lương bởi luôn tâm niệm “Em ơi, tất cả sẽ qua đi. Tất, tất cả sẽ chẳng còn lại dấu vết gì trên thế gian này. Cả những cái gọi là âm mưu đớn hèn, cả tội ác, cả lừa lọc và ngu xuẩn. Chỉ còn lại một thứ duy nhất là tình yêu thương con người với con người em à”.

Nói là nói vậy nhưng trước những biến cố của cuộc đời, nhất là những biến cố thử thách liên quan đến lòng tự trọng, những nguyên tắc sống của một người thầy, từ chuyện bị o ép trong công việc đến việc phải bỏ nghề giáo chuyển sang làm thợ mộc để mưu sinh, người thầy ấy đôi lúc tưởng như đã ngã lòng, bỏ cuộc.

Nhưng rồi, chọn nghề mộc với tất cả sự quyết tâm và kiên nhẫn “cũng là vì miếng cơm manh áo của vợ con thầy, của thầy. Điều đó cũng có nghĩa là do ý chí quyết không chịu thua hoàn cảnh và vì tình yêu lớn lao với cuộc đời của thầy”.

Có lẽ do tư chất lẫn duyên số và cũng do lòng quý trọng tư chất của người thầy giáo mà mình từng quý trọng và mang ơn nên người chủ xưởng mộc đã hết lòng truyền nghề bởi hơn ai hết, người chủ xưởng mộc ấy biết “người đã vụng thì cả đời vẫn vụng. Đưa cho một đồ vật bảo người thợ vụng làm, cho tha hồ thời gian, thì dù có cố gắng đến đâu cũng chỉ có thể bắt chước đôi ba nét vẻ bề ngoài chứ làm sao có được một chế phẩm y hệt từ vật thể đến tinh thần. Vật phẩm không chỉ là vật thể. Nó còn có tinh, nó mang linh hồn cảm xúc của người thợ làm ra”; nhưng có một “bí mật” mà người chủ xưởng mộc không truyền lại, đó là về những tấm ván thiên - những tấm ván bới lên từ những chiếc quan tài đã sang cát”.

Nhọc nhằn, cực khổ với nghề mộc nhưng qua đó “thầy đã tự thắp lên ngọn đèn trong con người mình. Bằng ánh sáng của ngọn đèn ấy, thầy đã tìm ra con người mình. Tìm ra ở chính cái cuộc sống mà thầy đã rơi xuống. Một địa tầng thấp nhất trong cái tháp đo giá trị cứ thót dần lên cao. Lam lũ. Cực nhọc. Thô ráp. Nham nhở. Nhem nhuốc. Bụi bặm. Thô lỗ. Cục cằn. Với đủ các thói tật xấu xa. Bị coi là xoàng xĩnh, là tầm thường, là thấp kém. Nhưng đó chính là cuộc sống thường ngày, xa cách thói tệ quan phương, không quan cách, không bị xuyên tạc, chất phác và lương thiện”.

Những tưởng sẽ được yên phận với nghề, nhưng nào ngờ sóng gió lại nổi lên mà lần này là xảy đến với người vợ mà thầy hết mực thương yêu. Kẻ gây ra sóng gió ấy cũng chính là người đã khiến cho ông chủ xưởng mộc bị vào tù vô khám nhiều phen.

Chính lúc này đây, ông chủ xưởng mộc mới tiết lộ bí mật về tấm ván thiên và vạch lên kế hoạch trả thù hoàn hảo cho cả hai, đó là dùng những tấm ván thiên để tạo nên những sản phẩm gỗ hoàn mỹ rồi biếu tặng cho kẻ nọ.

Những tấm ván thiên ấy nếu quăng xuống hồ thì cá chết, có khi dùng làm “bùa ngải” và nếu ai xài những sản phẩm làm từ ván thiên thì cả đời sẽ thân bại danh liệt, tai hoạ giáng xuống trùng trùng mà không hiểu nổi lý do.

Với món quà tặng ấy, mọi ân oán sẽ được giải quyết theo cách “êm thấm” nhất mà không ai có thể phát hiện ra.

Nhưng rồi khi đứng giữa ranh giới thiện - ác ấy, người thầy giáo - người thợ mộc ấy đã nhận ra và nói với vợ rằng: “Anh tồn tại bằng cuộc sống lao động nhọc nhằn và lương thiện của anh. Chúng ta tồn tại và tiếp tục hoàn thiện nhân cách mình bằng thiện tâm của lòng mình, bằng tình yêu. Anh sống bằng thiên lương, bằng tình yêu. Bằng tình yêu của em đây, Thắm à. Chúng ta như mọi người lương thiện, không làm kẻ ác được. Cuộc sống này được xây dựng bằng những gì nào, bằng những điều tốt đẹp đấy, em à”.

Và người vợ đã có thể thanh thản, vì hơn ai hết, người phụ nữ ấy đã yêu chồng mình từ những điều trên, bởi những điều tốt đẹp mà họ luôn tin tưởng, dẫu giữa những bão giông, nghiệt ngã dập dồn, bởi như lời người thầy - người thợ ấy đã trút cạn tâm tình với vợ về quyết định cuối cùng của mình, rằng: “Chỉ còn lại một thứ duy nhất là tình yêu thương con người với con người em à”.

Vâng, sau tất cả, chỉ còn lại một thứ duy nhất đó mà thôi!

NGỌC LỢI