Giao cảm cùng “Khói sẽ làm mắt tôi cay”

Không được đánh giá là cánh đồng màu mỡ, phì nhiêu, cò bay thẳng cánh, thiên nhiên của miền Trung, của Quảng Trị được miêu tả trong sách vở, trong cách nhìn nhận đánh giá của người khác thường gắn với sự khắc nghiệt, khô cằn. Vậy mà “Khói sẽ làm mắt tôi cay” của Hoàng Công Danh đã cho người đọc một cái nhìn thật khác về miền quê luôn tự nhận là “đất nghèo, quê chật”.

Không được đánh giá là cánh đồng màu mỡ, phì nhiêu, cò bay thẳng cánh, thiên nhiên của miền Trung, của Quảng Trị được miêu tả trong sách vở, trong cách nhìn nhận đánh giá của người khác thường gắn với sự khắc nghiệt, khô cằn. Vậy mà “Khói sẽ làm mắt tôi cay” của Hoàng Công Danh đã cho người đọc một cái nhìn thật khác về miền quê luôn tự nhận là “đất nghèo, quê chật”.

Mở sách ra, từ dòng đầu tiên ta đã cảm nhận được tình cảm nồng hậu mà sâu sắc qua những câu văn nhẹ nhàng, bay bổng về một miền quê yêu dấu luôn hiện hữu trong tim. “Con đê nằm vắt giữa cánh đồng, thản nhiên cho cỏ kéo tràn từ dưới ruộng lên khoác manh áo xanh. Quanh năm, chiếc áo ấy luôn đơm những loài hoa luân phiên nhau” và “con đê như một đường tàu chạy dài, hoa nở vẫy chào những chuyến viễn hành diệu vợi của tâm hồn, và vòng tay bạn bè kết thành cung đường đón đợi nhau” (Men dọc triền đê).

“Khói sẽ làm mắt tôi cay” gồm 37 tuỳ bút, do NXB Trẻ phát hành năm 2014. Đây cũng là tập sách riêng của Hoàng Công Danh sau tập truyện ngắn “Cõng nhau trong một cõi người”.

Bất cứ trang viết nào, người đọc cũng khó hững hờ, để lòng mình trôi theo cùng hoa cỏ, đất trời, làng quê tươi đẹp. “Hoa nở trước vườn nhà, sau ruộng nương, chỉ cần bước qua khung cửa là tôi có ngay người bạn tên Hoa để chơi”. Cả miền quê dệt gấm cỏ xanh rồi thêu hoa thơ dại như thể lộc trời ban tặng xuống đây. Thế nên “đứng giữa một buổi chiều với rất nhiều sự quyến rũ như thế, tay cầm cuốc cầm cày nhưng làm sao cầm được lòng mình” (Ðất nở hoa).

Yêu trăng, không ít lần ngắm trăng dưới nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau, vậy mà khi đọc “Ngồi dưới thềm ngắm trăng” lòng chợt rung cảm, chỉ ước ao được một lần ngồi ở làng, để sống trong niềm giao cảm với trăng. “Có lẽ cái trăng dễ thương nhất, tình tứ nhất là khi đôi lứa bên nhau. Thật không còn cảm giác nào tuyệt vời hơn cái lúc họ ngồi tựa vai nhau bên thềm hiên, khi ánh trăng đổ vàng một góc vườn, rưng rức mùi lá hương hoa quê nhà”.

Xuất hiện nhiều nhất trong tập tuỳ bút “Khói sẽ làm mắt tôi cay” của Hoàng Công Danh là cánh đồng. Vẫn là cánh đồng phải chịu cái nắng đổ lửa khô cằn mùa hạ, ưỡn người trước bão giông, ấp iu đầy những vết chân chai sạn của người nông dân, cùng hứng chịu chung bao ngọt bùi cay đắng nhưng qua cách nhìn đầy yêu thương và gợi mở của anh “cánh đồng là một quán tiệc thoáng đãng và miễn phí”, là thiên đường của tuổi thơ. Trên cánh đồng ấy là tiếng nhái đồng quê - nhạc công vắt từ mùa thu sang mùa đông với “tiếng yêu thương của quê hương cứ rủ rỉ mến trìu”; là “mắt châu chấu lanh lánh cười rơi một giọt nắng gọi quá khứ trở về…”.  Vào những đêm tháng Chạp, cánh đồng ấy “như đã biến thành một xứ sở nào đó thuộc về huyền thoại, có tiếng cười trẻ thơ, tiếng khua chiêng trống, có mùi thơm dân dã, và đặc biệt là có ánh lửa xoáy vào mắt trẻ thơ” (Mắt lửa đêm áp Tết).

Thiên đường phải đâu xa xôi bởi ta có thể cảm nhận được chính từ cánh đồng quê hương. Này nhé, “đường chân ruộng cỏ cỏ lớp lớp lót lối người đi, xanh mơn man mềm nhũn nhại xát vào da thịt, sương có khi biếc nắng mà hồng theo một cách trong veo” và “gió sẽ trải chiếu cho tôi ngả lưng. Mây sẽ lót gối cho tôi tựa đầu. Chim vỗ cánh cắp giấc mơ bay trước để tôi mê mải đuổi theo. Và nếu sách hết thì tôi sẽ đọc cánh đồng” (Chòi Sĩ tử). Bao nhiêu tinh tuý của đất trời, được cánh đồng chắt chiu và nguyện dâng tặng cho người quê. “Thậm chí hạt lúa chét, hạt lúa sau mùa đã chắt chiu dành dụm cho người một thứ quà quê” (Hạt lúa sau mùa). Nói theo cách của người nhà quê, “cánh đồng cho lúa giã gạo tôi ăn, hương sữa tràn qua cho hồn tôi uống. Người nói quê mình cực, tôi cười: sướng! Sướng theo cái kiểu biết chấp nhận và yêu”.

Cánh đồng trở thành một biểu trưng xuyên suốt của làng quê, của tâm hồn mỗi người dân để tác giả so sánh với những giá trị lớn lao khác. “Người không học như cánh đồng không có hạt giống, tức là không thể tươi vui” (Chòi Sĩ tử). Cũng trên cánh đồng ấy, trẻ em được hoà mình vào nó cùng với muôn vàn trò chơi đi theo suốt cả cuộc đời. Nói theo cách nhìn của Hoàng Công Danh, nó chính là “ân sủng quê hương tặng cho trẻ con”. Những trò chơi đó không mới với những người từng lớn lên ở làng, thế nhưng, qua ngòi bút của Hoàng Công Danh thật kỳ thú làm sao. Ăn khoai nướng từ phân bò khô cũng nên thơ làm sao! Thậm chí cả khói cũng đủ đầy thi vị. “Khói phân bò không ngồm ngộm như khói rơm rạ, nhưng nó bay lên đủ bùi ngùi một buổi chiều” và “Những thằng ăn khoai nướng nặc mùi phân bò đôi khi lại chín chắn sớm hơn, hè?” (Nhen lửa nướng khoai).

Nếu bạn từng có ý nghĩ rằng chỉ có thị thành mới có điều kiện học tập tốt nhất, điều kiện sinh hoạt tốt nhất thì hãy “tạm quên” đi điều ấy. Làm sao có thể tìm được môi trường học tập nào tốt hơn như chốn đồng quê thơm thảo này? “Cụ đem số dế ấy thả vào vườn, mỗi đêm mỗi sớm, tiếng dế reo vang như hồi chuông thúc giục con cái chăm chỉ học bài. Nhờ thế nên các con, các cháu của cụ sau này có nhiều người đỗ đạt. Học theo tiền nhân, trẻ con chúng tôi cũng bắt dế về thả trong vườn. Những hôm có trăng, trẻ con trải sách ra giữa trời ngồi đọc, bên vườn bầy dế đồng thanh hát vang” (Lời dụ tình của dế).

Từng được học bổng Thạc sĩ Vật lý lượng tử tại Belarus và trở về quê nhà công tác, làng quê được Hoàng Công Danh nhìn nhận ở nhiều không gian, thời gian, nhiều góc độ khác nhau, mà cao hơn cả chính là sự gắn kết, sống hài hoà, thương yêu nhau. “Trong dây leo có tình gắn kết, dưới tờ lá xanh có sự chở che, quả đầu mùa móc cuống vào giàn có ý nâng đỡ. Bởi thế mà quê hương luôn hiện hữu trong từng ý nghĩ của bạn bè… niềm vui của người làng không phải vật chất, mà đó là vật phẩm của thiên nhiên” (Mùa xuân qua ngõ).

 Trong tập tuỳ bút, Hoàng Công Danh có nhiều định nghĩa rất thú vị. Ví dụ như trong “Chao nghiêng ầu ơ”, anh định nghĩa về làng: “Một chút bình dị quê mùa, yên ả mà ấm áp trong lời ru mẹ. Một thoáng tình trong điệu hò của cô bé hàng xóm nựng em. Rồi cả cái ngậm ngùi của anh trai làng tẩn ngẩn buồn hiu hắt mớ tình xưa. Tất cả những điều ấy cứ nhắc tôi về một tiếng làng”. Hoặc luận về bông khế một cách nhẹ nhàng nhưng sâu sắc: “Có ai đó sợ quê hương nghèo khổ, chua chát, thì hãy cứa vào lòng mình một vết dao rồi dùng tình yêu bôi vôi vào, quê hương trong ta sẽ ngọt ngào thôi. Không biết người ta học yêu nhau như thế nào, còn tôi, tôi nhận từ bông khế lời ngụ ngôn về lẽ vô thường trong tình yêu thông qua sự biến đổi sắc màu một cách chóng váng” (Ngẩn ngơ bông khế)./.

Đoàn Phương Nam