Cách nay 50 năm, trong khi các địa phương trong cả nước đang bắt tay kiến thiết quê hương sau đại thắng mùa Xuân 1975 thì Nhân dân Ba Chúc lại mang thêm trên mình những vết thương của nạn thảm sát diệt chủng Pol Pot. Nếu so sánh xuất phát điểm của vùng đất thanh bình vươn lên sau chiến tranh thì Ba Chúc khởi điểm sau các vùng đất khác 10 năm, với nền tảng ban đầu: đất đai cằn cỗi, nhà cửa xơ xác, cuộc sống của người dân bấp bênh giữa đói nghèo và ký ức đau thương. Trở lại Ba Chúc hôm nay là thị trấn sầm uất của huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang.
Vươn lên từ truyền thống bất khuất
Hoà cùng thành tựu sau 50 năm giải phóng đất nước, Ba Chúc hôm nay thực sự thay da đổi thịt. Ngôi làng từng chịu tang tóc nay hồi sinh mạnh mẽ với những cánh đồng lúa bạt ngàn, những tuyến đường nối liền thôn xóm, bình quân thu nhập hằng năm của người dân Ba Chúc đạt trên 74 triệu đồng.
Ai cũng bất ngờ khi ông Nguyễn Văn Tư, cựu chiến binh khóm An Hoà A, thị trấn Ba Chúc, mở đầu câu chuyện về vùng đất biên giới không phải là những câu chuyện chiến tranh ác liệt mà là sự đổi thay. Ông nói: “Hôm nay, người lạ đến Ba Chúc lần đầu chưa biết thì tìm quán xá để ăn uống hơi khó, nhưng khi biết rồi dễ lắm. Chỉ cần ngồi ở nhà, ở quán cà phê, muốn ăn gì, gọi điện là họ mang đến tận nơi. Còn di chuyển từ Ba Chúc đi trung tâm huyện, trung tâm tỉnh hay về Cần Thơ, qua Hà Tiên, lên biên giới... thì hệ thống đường bộ đã liên thông. Sống ở biên giới mà tiện nghi như thế này thì còn gì bằng”.
CCB Nguyễn Văn Tư (thứ ba từ phải sang) kể lại quá khứ bi hùng trên đất Ba Chúc.
Ðó là những minh chứng phát triển của sự tiện lợi và ứng dụng các phần mềm trên nền tảng số trong giao thương. Còn nói về tấm lòng người dân thì từ các bậc cao niên như ông Lê Văn Mộng, 66 tuổi, chốt câu chắc nịch: “Dân nơi biên cương đoàn kết như tay chân”. Nghe vậy, chúng tôi chợt nhớ lúc ban trưa, khi quá giờ anh em chưa tìm được quán cơm trên trục đường chính khi vào thị trấn, hai vợ chồng chủ quán cà phê 368 lăn xăn gọi điện các mối quen hỏi. Chị chủ quán cà phê hồ hởi: “Hai chú ăn cơm chay nhé, tôi đãi, để bụng đói sao làm việc? Ở đây, quán xá đông, nhưng tầm 12 giờ trưa họ bán hết!".
Là người sinh ra, lớn lên chứng kiến bao đổi thay ở đất Ba Chúc, ông Lê Văn Mộng rưng rưng khi nhắc về những ngày đầu kiến thiết và so sánh sự thay đổi như hôm nay: “Nhà tôi thuộc gia đình có công với cách mạng, tôi có 2 anh hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ và bảo vệ biên giới Tây Nam. Tôi tham gia kháng chiến bảo vệ biên giới, trở về là thương binh, sau hoà bình, tôi lập gia đình. Bằng ý chí và nghị lực vươn lên, giờ các con tôi có việc làm ổn định, gia cảnh không còn nghèo khó”.
Anh Võ Văn Tuấn, Chủ tịch Hội Nông dân thị trấn Ba Chúc, liệt kê hàng loạt các mô hình kinh tế hiệu quả ở địa phương để minh chứng đó là căn cơ giúp Nhân dân Ba Chúc thoát khỏi đói nghèo. Trong đó dấu ấn đậm nét nhất là chương trình hỗ trợ sinh kế bò thịt, bò sinh sản trong vùng đồng bào dân tộc Khmer. Chương trình này, mỗi hộ nhận được 2 con bò (1 con nái và 1 bò con). Vừa đảm bảo hộ dân có việc làm, vừa an tâm chăm sóc bò để có thêm thu nhập.
Ông Chau Yêm, khóm An Bình, thị trấn Ba Chúc, chỉ tay về cặp bò nhận cách nay 6 tháng và nói: “Bò cái chuẩn bị đẻ bò con. Giờ tôi có đủ cỏ dự trữ cho chúng”. Ông Chau Yêm là một trong những hộ dân tộc có hoàn cảnh khó khăn của khóm An Bình, thị trấn Ba Chúc. Năm 2024, ông nhận hỗ trợ từ chương trình xoá nhà tạm, nhà dột nát, tu sửa lại căn nhà khang trang, niềm vui nhân đôi sau khi nhận thêm cặp bò sinh sản. Không nén được cảm xúc, ông Yêm nói: “Tôi sống ở Ba Chúc đã ngoài 50 năm; trừ 10 năm chạy giặc Pol Pot thì còn lại là thời gian tôi chí thú làm ăn. Nhưng gia cảnh đông người, ít đất nên cuộc sống còn bấp bênh, được địa phương hỗ trợ, nhiều năm qua nhà tôi không còn khó khăn, con tôi thi đỗ đại học và đang học năm thứ 3 ngành Thú y”.
Ông Chau Yêm phấn khởi bên nhà mới và cặp bò đang phát triển tốt.
Ý thức nghèo là... tội
Ông Lê Văn Hồng, Trưởng khóm An Bình, thị trấn Ba Chúc, cho biết: “An Bình là 1 trong 7 khóm của Ba Chúc và là khóm khó khăn nhất. Khóm có 769 hộ, còn 12 hộ nghèo trong đồng bào dân tộc Khmer, đến nay đều được hỗ trợ và thoát nghèo. Hầu hết Nhân dân đều chí thú làm ăn, không còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào các chính sách hỗ trợ. Như hộ ông Chau Yêm, Chau Kim...”.
Phó chủ tịch UBND thị trấn Ba Chúc, ông Phan Bá Phước thông tin thêm: “Dù địa phương hứng chịu tổn thất nặng nề trong những năm sau 1975, nhưng bằng tinh thần và nghị lực vượt khó, cả thị trấn Ba Chúc đồng lòng xoá nghèo. Giờ đây, 100% hộ dân đã sử dụng nước sạch, điện lưới quốc gia, hệ thống đường giao thông, trường học, y tế đều đạt chuẩn. Hộ nghèo dưới 2%, thu nhập bình quân đầu người liên tục tăng trong những năm gần đây. Từ vùng quê nghèo, đói, giờ đây thị trấn Ba Chúc xây dựng văn minh đô thị. Những công trình, kiến trúc, di tích, chứng tích đều được trùng tu, tôn tạo, là nơi giáo dục truyền thống lý tưởng nhất”.
Từ một vùng đất nghèo, Ba Chúc đã phát triển mạnh mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch sinh thái. Những cánh đồng lúa mùa nổi trước kia giờ được thay thế bằng giống lúa chất lượng cao. Nhiều hộ dân còn phát triển mô hình nuôi bò, trồng cây ăn trái, mang lại thu nhập ổn định. “Ngày trước, dân Ba Chúc ai cũng nghèo, giờ thì mỗi nhà đều có ruộng lúa, có vườn cây, chuồng nuôi. Nỗi ám ảnh nghèo khó lùi xa rồi”, ông Lê Văn Mộng chia sẻ thêm.
Nhờ gắn liền với lịch sử, Ba Chúc đang trở thành điểm đến du lịch tâm linh quan trọng. Khu di tích Nhà mồ Ba Chúc, nơi lưu giữ hài cốt của hơn 1.150 nạn nhân bị thảm sát, là nơi để người đời sau tưởng nhớ. Mỗi năm, hàng vạn du khách từ khắp nơi đến thắp nén nhang tri ân những linh hồn vô tội. Chùa Phi Lai, chùa Tam Bửu - hai ngôi chùa từng là nơi nương náu của hàng trăm người dân trong trận thảm sát - nay cũng được trùng tu khang trang, trở thành điểm đến cho du khách hành hương. “Người dân chúng tôi luôn nhắc nhau sống tốt, làm ăn phát triển, để những người đã khuất không còn đau lòng”, ông Nguyễn Văn Tư xúc động nói.
Nhắc về thời Ba Chúc điêu tàn, cựu chiến binh Nguyễn Văn Tư, người từng tham gia các cuộc kháng chiến chống Mỹ, Pol Pot trên đất Ba Chúc và chọn Ba Chúc định cư, chia sẻ: “Quê hương hôm nay không còn điêu tàn, xác xơ của ngày nào. Những con đường nhựa chạy dài giữa cánh đồng, những ngôi nhà kiên cố mọc lên, những đứa trẻ tung tăng đến trường... tất cả cho thấy một vùng đất đang hồi sinh mãnh liệt”.
Từ một địa danh gắn liền với đau thương, Ba Chúc là biểu tượng của sự kiên cường. Một thế hệ mới đang tiếp bước, không quên quá khứ nhưng cũng không để quá khứ níu chân. “Ba Chúc không còn khóc nữa, mà đang mỉm cười trên hành trình mới”, ông Nguyễn Văn Tư khề khà nói bên Nhà mồ Ba Chúc khiến ai nghe cũng xúc động.
Rời Ba Chúc bi hùng đang vươn dậy mạnh mẽ, theo Quốc lộ 91, qua Quốc lộ 80, Quốc lộ 54, chúng tôi lại tiếp tục cuộc hành trình đến vùng đất ven biển, sôi động. Từ những cột mốc biên giới đến những con tàu ngược xuôi trên biển, cột điện gió, những mái trường vùng biên... đến những khu cửa khẩu sầm uất, Tây Nam Bộ hôm nay là minh chứng sống động cho sự đổi thay mạnh mẽ. Nửa thế kỷ sau hoà bình không chỉ ghi dấu những công trình, mà quan trọng hơn là thế trận lòng dân bền vững - nơi quân và dân đồng lòng giữ gìn từng tấc đất, từng con sóng quê hương./
Chí Công - Phong Phú
Bài cuối: Biển - Dòng chảy phồn vinh
Xem thêm bình luận