Cuối năm 1974, sau khi cùng Nhà thơ Nguyễn Bá, Ðạo diễn điện ảnh Trần Thanh Hùng và một số cán bộ văn nghệ, báo chí Tây Nam Bộ hành quân hơn tháng ròng, cuối cùng chúng tôi cũng đến được Trung ương Cục miền Nam “R”. Trong quyết định của Ban Tuyên huấn khi đó ghi rõ, chúng tôi sẽ ra Bắc học chuyên môn dài hạn. Nhưng chiến trường hối hả, ngày toàn thắng cận kề. Ông Tư Ánh (tức Trần Bạch Ðằng) lúc đó lãnh đạo Ban Tuyên huấn R, phán một câu: Cán bộ đi công tác sẽ ra Hà Nội, sau đi thăm Liên Xô. Số trẻ còn lại sẽ học tại đây, chuẩn chi tiếp quản. Thế là tôi mắc kẹt lại R.
Cuối năm 1974, sau khi cùng Nhà thơ Nguyễn Bá, Ðạo diễn điện ảnh Trần Thanh Hùng và một số cán bộ văn nghệ, báo chí Tây Nam Bộ hành quân hơn tháng ròng, cuối cùng chúng tôi cũng đến được Trung ương Cục miền Nam “R”. Trong quyết định của Ban Tuyên huấn khi đó ghi rõ, chúng tôi sẽ ra Bắc học chuyên môn dài hạn. Nhưng chiến trường hối hả, ngày toàn thắng cận kề. Ông Tư Ánh (tức Trần Bạch Ðằng) lúc đó lãnh đạo Ban Tuyên huấn R, phán một câu: Cán bộ đi công tác sẽ ra Hà Nội, sau đi thăm Liên Xô. Số trẻ còn lại sẽ học tại đây, chuẩn chi tiếp quản. Thế là tôi mắc kẹt lại R.
Cơ quan Trung ương Cục miền Nam đóng từng cụm nằm liên hoàn trong rừng già miền Ðông Nam Bộ. Tôi ở bộ phận âm nhạc cách các chú Nhà văn Trang Thế Hy (Tư Sâm), Lê Văn Thảo, Nhà thơ Chim Trắng… chừng 3 cây số đường rừng. Nhà thơ Nguyễn Bá sau khi đến R cũng cất cái chòi ở cạnh đồng hương Bến Tre Chim Trắng.
Hôm tôi và Nhà điêu khắc Trần Thanh Phong qua chia tay mấy chú, Nhà thơ Nguyễn Bá nói: “Con ở lại với chú Sáu Thiện (Nhạc công đánh violon của Ðoàn Văn công giải phóng miền Nam) và mấy chú nghen. Chắc gần giải phóng lắm rồi. Chú cháu mình sẽ sớm gặp nhau. Ờ, mấy tháng đi đường chú thấy con chỉ còn một cái quần đùi (hồi đó hay gọi quần tà lỏn). Chú soạn đồ, mai qua chú đưa con một cái". Chú Chim Trắng thì: “Chú cũng có cái áo ka-ki cũ mà còn được lắm, mới giặt chưa khô. Bữa đó qua lấy luôn".
Ðúng hẹn, hôm sau tôi lại qua với mấy chú định ngủ ở đó một đêm.
Rừng miền Ðông âm u, chiều xuống bất chợt, không như ở đồng bằng. Tôi đến chòi của mấy chú thì nhá nhem tối, dù chỉ mới chưa quá 5 giờ chiều. Tôi chưng hửng vì mấy căn chòi trống trơn. Giữa lúc tôi ngỡ ngàng thì ông già Tư Sâm ở chòi gần đó đi tới: “Thôi trễ rồi. Mấy ổng đi sớm một ngày - ông già nói trong giọng buồn và cảm thông chia sẻ tôi. Ðây đồ mấy ông gởi lại”.
Cầm lấy cái áo ka-ki sờn vai và cái quần đùi trong tay mà tôi rơm rớm nước mắt trong chạng vạng của rừng già.
Tôi bơ vơ vì không có chú Ba, Nguyễn Bá. Mà về thì sợ ma, sợ thú dữ, lại nhớ không rõ đường. Ông già Tư như đọc được ruột gan tôi, “chắc hổng nhớ đường hả?”, ông hỏi như quả quyết. “Dạ, đường thì con nhớ, ngặt nỗi cái vàm vô”. Bởi rừng miền Ðông có nhiều đường để xe ô-tô, xe bò chạy được, nhưng muốn đến căn cứ phải rẽ vô đường nhỏ. Giống như xứ mình sông rồi vào rạch, ngã ba, đó gọi là cái vàm. Vậy là ông đưa tôi tới cái vàm đó để tôi về cơ quan.
Sau giải phóng, tôi lên TP Hồ Chí Minh đến 190 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, nơi các nhà văn, nhà thơ của Báo Văn nghệ thành phố ở để thăm mấy chú từ R ra đây.
Ông già Tư Sâm gặp tôi, mắt sáng niềm vui, âu yếm, dắt tôi qua thăm chú Chim Trắng, Lê Văn Thảo, Hoạ sĩ Phạm Minh Chánh…
- Thằng “Bé Vàm” nè mấy ông ơi.
Bây giờ nghiệm lại tôi mới nhớ, hồi tôi nói “cái vàm” thì thấy ông cười mà như giật nẩy người. Có lẽ chữ “vàm” làm ông chợt nhớ thắt ruột sông nước miền Tây quê nhà mà ông đã xa đằng đẵng mấy mươi năm.
Vậy mới thấy ông già thâm thuý chắt lọc chi tiết đắt giá mà nhờ nó người ta không thể nào quên được quê hương như buồng cau, nải chuối, bến nước, con đò… Chẳng hạn như đọc truyện ngắn “Anh Thơm râu rồng” của ông, người ta không thể quên: Anh Thơm ở đợ làm trâu ngựa cho con địa chủ cỡi suốt ngày không ngán. Ngặt nỗi, nó có tập vở, phấn viết mà không viết. Lúc hứng nó kêu anh Thơm ở trần đưa cái lưng nắng ăn đen trũi để nó lấy gai bướm viết chữ lên đó. Anh Thơm sợ nhất là lúc nó viết chữ i và chấm dấu nặng…
Cách đây vài năm, tôi đưa Nhà báo Phạm Văn Tri, người bạn học lớp viết văn ở R những năm 60 cùng ông đến thăm ông. Ông mừng tay chân lóng cóng cầm cái này bắt cái kia.
Khi làm mồi nhắm, ông phân công:
- Thằng này (tôi) chụm lửa, rửa rau - lao động đơn giản.
- Bảy Tri, Tư Thi xào thịt bò, làm nước mắm - lao động phức tạp.
Bữa tiệc râm rả trong căn nhà đơn sơ dưới rặng dừa lão Bến Tre, trong tiếng nhạc phát ra từ chiếc cassette cũ kỹ, nhạc phẩm mà Nhạc sĩ Phạm Duy vừa phổ bài thơ “Cuộc đời” của ông (với bút danh Minh Phẩm) khi mới vừa về nước.
“Ngày xưa những chiều nắng đẹp vương màng tơ,
Tôi với em hai đứa ngồi chơi bên ngạch cửa
Tóc em chừa bánh bèo
Môi chưa hồng
Da mét, con nhà nghèo
Tôi, đầu cạo trọc
Khét nắng, hôi trâu, thèm đi học…”
Nguyén Bé Ngân Phương
Xem thêm bình luận