Truyền hình
Cách đây 85 năm, tại Hòn Khoai - đảo tiền tiêu phía Tây Nam Tổ quốc, diễn ra sự kiện lịch sử lừng lẫy: cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai, do Anh hùng Phan Ngọc Hiển lãnh đạo ngày 13/12/1940 giành toàn thắng. Ðây là mốc son chói lọi, trận đánh đầu tiên và là thắng lợi tiên phong mở đầu những trang sử vẻ vang, hào hùng của vùng đất địa đầu cực Nam Tổ quốc trong thời đại Hồ Chí Minh.
- Khởi nghĩa Hòn Khoai trong tiến trình lịch sử cách mạng Cà Mau
- Tinh thần khởi nghĩa Hòn Khoai bất diệt
- Mãi khắc ghi công ơn 10 anh hùng liệt sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai
Nêu cao tinh thần chủ động
Trong bối cảnh có nhiều thuận lợi cho cách mạng, tháng 5/1940, Hội nghị Ðại biểu Ðảng bộ tỉnh Bạc Liêu họp tại xã Tân Hưng Tây có đồng chí Tạ Uyên, đại diện Xứ uỷ và đồng chí Phạm Hồng Thám, đại diện Liên Tỉnh uỷ Hậu Giang, đến dự, truyền đạt tinh thần chuẩn bị khởi nghĩa của Xứ uỷ và bàn kế hoạch thực hiện.
Ngày 20/11/1940, Thường vụ Xứ uỷ Nam Kỳ ban hành lệnh khởi nghĩa vào ngày 23/11/1940. Không khí khẩn trương chuẩn bị nổi dậy vũ trang khởi nghĩa làm náo nức lòng người khắp nơi nơi.
Về công tác chuẩn bị lực lượng, Hội nghị Ðại biểu Ðảng bộ tỉnh (tháng 5/1940) đã bầu ra Tỉnh uỷ mới, do đồng chí Trần Văn Thời làm Bí thư Tỉnh uỷ. Các chi bộ xã, thị trấn được củng cố và khôi phục lại. Trọng điểm các khu vực khởi nghĩa phát triển thêm đảng viên, thành lập chi bộ mới để lãnh đạo phong trào tại chỗ.
Ðồng chí Phan Ngọc Hiển được phân công nhiệm vụ gầy dựng cơ sở nòng cốt, vững chắc tại vùng Rạch Gốc - Tân Ân và trên đảo Hòn Khoai do Chi bộ Ðảng trực tiếp lãnh đạo đã chuẩn bị sẵn sàng hưởng ứng cuộc khởi nghĩa.
Ngời sáng ngọn hải đăng Hòn Khoai, nơi địa đầu cực Nam Tổ quốc. Ảnh: LÊ NGUYỄN
Về công tác tuyên truyền cổ động, với sự lãnh đạo của Chi bộ Ðảng, vùng Rạch Gốc - Tân Ân bố trí phân công lực lượng các đoàn thể sử dụng nhiều hình thức: tuyên truyền miệng, rải truyền đơn, dán biểu ngữ vạch trần âm mưu, tội ác của thực dân, phong kiến và kêu gọi Nhân dân đứng lên... Các đội tự vệ võ trang, đội du kích được thành lập, thu gom vũ khí và tích cực tập luyện.
Công tác vận động nhân viên, binh lính địch cũng được chú ý ngay từ đầu. Do đó, đồng chí Phan Ngọc Hiển tuyên truyền, giác ngộ các gia đình, nhân viên làm việc trên đảo, xây dựng trở thành cơ sở cách mạng.
Ðể chủ động, Thường vụ Tỉnh uỷ triệu tập Hội nghị Tỉnh uỷ mở rộng trong 2 ngày, 26 và 27/11/1940, tại Lung Lá Nhà Thể, nhằm phân tích tình hình và đề ra kế hoạch khởi nghĩa ở 3 khu vực trong tỉnh. Trong đó, Khu vực I tại Hòn Khoai - Năm Căn do đồng chí Quách Văn Phẩm, Uỷ viên Thường vụ Tỉnh uỷ, phụ trách. Hội nghị quyết định chọn Hòn Khoai làm điểm mở đầu tạo khí thế mới và ta có thêm vũ khí trang bị cho lực lượng khởi nghĩa toàn tỉnh.
Tự lực, tự cường giành thắng lợi
Cận kề thời điểm khởi nghĩa, thực dân Pháp và tay sai tập trung lực lượng đàn áp rất dã man. Thời điểm này, Tỉnh uỷ vẫn chưa liên lạc được với Liên Tỉnh uỷ Hậu Giang và Xứ uỷ Nam Kỳ về lệnh khởi nghĩa.
Trong bối cảnh đó, Hội nghị Tỉnh uỷ mở rộng vào ngày 5/12, tại Lung Lá Nhà Thể, do đồng chí Trần Văn Thời, Bí thư Tỉnh uỷ, chủ trì, quyết định: đêm 13/12/1940, Hòn Khoai nổi dậy khởi nghĩa.
Ngày 12/12/1940, ở Hòn Khoai, đồng chí Phan Ngọc Hiển nhận được quyết định khởi nghĩa của Thường vụ Tỉnh uỷ do đồng chí Bông Văn Dĩa, đảng viên Chi bộ Tân Ân, chuyển ra.
Ngay sau khi nhận lệnh khởi nghĩa của Tỉnh uỷ, đồng chí Phan Ngọc Hiển tổ chức cuộc họp lực lượng cốt cán ở đảo Hòn Khoai, thống nhất nhận định: thời cơ đã chín muồi. Ðồng thời, hoàn tất về việc bố trí lực lượng, nhiệm vụ và phối hợp hành động. Trong cuộc họp này, đồng chí Phan Ngọc Hiển trịnh trọng tuyên bố kết nạp 2 đồng chí Ðỗ Văn Sến và Nguyễn Văn Ðắc vào Ðảng.
Ðúng 23 giờ 15 phút, ngày 13/12/1940, tên "sếp đảo" Olivier rời khỏi nhà đến phòng điện đài để chuyển công điện về Sài Gòn. Lực lượng khởi nghĩa nhanh chóng áp sát cửa ra vào, tiếp cận. Bị tập kích đột ngột, Olivier chống cự quyết liệt nhưng bị tiêu diệt tại chỗ. Kế hoạch bắt sống Olivier giải về đất liền không thực hiện được.
Ðoàn quân chiến thắng trở về đất liền với khí thế vang dội. Dẫn đầu là chiếc ca nô thu được của Pháp. Khi lực lượng khởi nghĩa về cách Rạch Gốc vài cây số, đồng chí Phan Ngọc Hiển ra lệnh trương băng và cờ để biểu dương khí thế. Bọn tề nguỵ ở địa phương hoảng sợ chạy trốn vào rừng.
Các chiến sĩ khởi nghĩa về đến Rạch Gốc sáng 14/12 đã liên hệ được với Chi bộ xã Tân Ân. Tiếp đó, 9 giờ sáng 15/12, đồng chí Phan Ngọc Hiển ra lệnh trương băng và cờ, tiến thẳng đến đồn kiểm lâm tại Thủ Tam Giang. Tên Ðốc Ðông, Quận trưởng Kiểm lâm khiếp sợ không dám chống cự, đầu hàng và bàn giao tài liệu, vũ khí.
Cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai thắng lợi nhanh gọn, không đổ máu nhờ sự chuẩn bị chu đáo, phối hợp nhịp nhàng “nội ứng ngoại hợp” và giữ được yếu tố bí mật, bất ngờ. Ðặc biệt là tinh thần quyết đoán, tự lực, tự cường với sự lãnh đạo của Tỉnh uỷ và trực tiếp của lực lượng khởi nghĩa, mà biểu hiện sinh động nhất, hội tụ đầy đủ nhất ở ý chí, bản lĩnh của Anh hùng Phan Ngọc Hiển trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo cuộc khởi nghĩa.
Bản hùng ca bất tử
Ðịch điên cuồng tăng viện, phản kích, khủng bố. Do điều kiện bất khả kháng, lực lượng khởi nghĩa không thực hiện được kế hoạch hiệp đồng tác chiến, dần rơi vào tình thế bất lợi và bị địch bắt. Trong trận càn quét trả thù của địch ở vùng Rạch Gốc - Tân Ân, chúng đốt trụi 250 căn nhà, con số của địch công bố có 228 người bị bắt.
Bè lũ thực dân và tay sai tra khảo, tra tấn những người bị bắt rất tàn bạo, dã man bằng đủ mọi cực hình, kể cả thủ đoạn dụ dỗ, mua chuộc. Nhưng các chiến sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai vẫn giữ vững khí tiết người chiến sĩ cách mạng. Giặc kết án tử hình 10 đồng chí: Phan Ngọc Hiển, Nguyễn Văn Cự, Ðỗ Văn Sến, Nguyễn Văn Cẩn, Ðỗ Văn Biên, Võ Văn Ðình, Lê Tồn Khuyên, Nguyễn Văn Ðắc, Ngô Kinh Luân và Quách Văn Phẩm.
Tổng Bí thư Tô Lâm cùng đoàn công tác Trung ương và lãnh đạo tỉnh Cà Mau thành kính mặc niệm, tưởng nhớ công ơn của các bậc tiền bối cách mạng, tại Bia tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ Khởi nghĩa Hòn Khoai, đảo Hòn Khoai, ngày 19/11/2025. Ảnh: PHẠM QUỐC RIN
Ngày 12/7/1941, thực dân Pháp đưa 10 đồng chí ra sân vận động thị trấn Cà Mau xử bắn. Các chiến sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai tỏ thái độ bình tĩnh, hiên ngang trước kẻ thù. Ðồng chí Phan Ngọc Hiển nhìn về phía đồng bào hô to: “Ðả đảo đế quốc Pháp! Ðông Dương độc lập muôn năm! Ðảng Cộng sản Ðông Dương muôn năm!”.
Các đồng chí khác cùng hô theo.
Trong báo cáo tháng 7/1941 của địch còn lưu lại, có đoạn ghi rõ: “Trước lúc bị bắn, Ngô Kinh Luân (Cà Mau) hô to: Ôi! Hỡi đồng bào dân tộc! Tôi sắp chết vì Tổ quốc, vì giống nòi! Cách mạng thế giới thành công!...".
10 Anh hùng liệt sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai ngã xuống trước những loạt đạn hèn mạt, độc ác của kẻ thù. Nhân dân Cà Mau không nén nổi uất hận, nghẹn ngào. Hàng ngàn người xông vào làm náo loạn cả pháp trường. Giặc hoảng sợ thổi còi inh ỏi và bắn súng để trấn áp đồng bào.
Trước pháp trường, câu nói sau cùng của đồng chí Phan Ngọc Hiển đã trở thành bất tử: “... Những người Cộng sản coi cái chết rất tầm thường. Chúng tôi sẵn sàng chết để tranh đấu cho đồng bào được ấm no. Nhất định những người kế tục chúng tôi sẽ tiêu diệt thực dân Pháp! Nhất định Việt Nam sẽ hoàn toàn độc lập...”.
Khởi nghĩa Hòn Khoai - cuộc khởi nghĩa mở đầu của quê hương trong thời đại Hồ Chí Minh giành thắng lợi nhanh chóng. Các Anh hùng liệt sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai đã khởi đầu cho truyền thống cách mạng hào hùng, kiên trung, anh dũng của Cà Mau để quê hương, đất nước đi đến thắng lợi trọn vẹn, vẻ vang. Với tầm vóc và ý nghĩa lịch sử lớn lao, Ðại hội Ðại biểu Ðảng bộ tỉnh Minh Hải (nay là tỉnh Cà Mau) lần thứ VI (1981-1982) quyết định lấy ngày 13/12 là ngày Truyền thống cách mạng của Ðảng bộ, dân và quân tỉnh Cà Mau.
Một góc đảo ngọc Hòn Khoai hôm nay. Ảnh: PHẠM QUỐC RIN
Giá trị, ý nghĩa lịch sử lớn lao của khởi nghĩa Hòn Khoai đã kết tinh, ngời sáng thêm ý chí sáng tạo, tự lực, tự cường, anh dũng và chủ nghĩa anh hùng cách mạng của Ðảng bộ, quân và dân tỉnh Cà Mau. Suốt 85 năm qua, khởi nghĩa Hòn Khoai mãi là biểu tượng bất tử, với hào khí và nguồn cảm hứng thời đại dạt dào, tiếp thêm sức mạnh, sự cổ vũ to lớn để vùng đất địa đầu cực Nam bước nhanh, mạnh và vững bền, bừng sáng phát triển trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc./.
Phạm Quốc Rin
Xem thêm bình luận