Giải bài toán bảo vệ môi trường - Bài 2: Khó khăn công tác thu gom, xử lý

(CMO) Hiện trạng ô nhiễm môi trường đang là vấn đề đáng quan tâm trong xã hội hiện nay khi một nghịch lý đang tồn tại là nhu cầu xả thải thì cao nhưng việc thu gom, xử lý còn hạn chế. Trước những tác động lớn từ nhiều nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm, liệu rằng trong bao lâu nữa môi trường sẽ không còn đúng nghĩa như các khẩu hiệu “Xanh - sạch - đẹp” về đô thị văn minh hay đạt chuẩn nông thôn mới?

Thực trạng thu gom, xử lý chất thải

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Cà Mau có 8 đơn vị thu gom, vận chuyển chất thải sinh hoạt; trong đó 7 đơn vị vận chuyển rác về Nhà máy Xử lý rác thải TP Cà Mau và 1 đơn vị vận chuyển về bãi chôn lấp rác thải tại thị trấn Rạch Gốc, huyện Ngọc Hiển; có 79/101 xã, phường, thị trấn có bố trí thu gom, vận chuyển rác đưa về điểm xử lý. 

Cụ thể, khối lượng rác thải được thu gom, xử lý trên địa bàn tỉnh được xác định thông qua khối lượng rác tiếp nhận, xử lý tại Nhà máy Xử lý rác thải TP Cà Mau và bãi chôn lấp rác thải thị trấn Rạch Gốc, huyện Ngọc Hiển. Theo số liệu thống kê năm 2022, tổng lượng rác thải đã tiếp nhận, xử lý tại 2 điểm nêu trên là khoảng 80.892 tấn (trong đó lượng rác tiếp nhận tại bãi chôn lấp rác thải ở TP Cà Mau khoảng 73.592 tấn; rác tiếp nhận tại bãi chôn lấp rác thải thị trấn Rạch Gốc khoảng 7.300 tấn). Tỷ lệ rác thải chưa được thu gom, xử lý, còn xả thải ra môi trường không đúng quy định tại khu vực đô thị khoảng 12,2%, khu vực nông thôn khoảng 11,7% (Nguồn từ Báo cáo hiện trạng môi trường tỉnh Cà Mau năm 2022, chuyên đề “Quản lý chất thải rắn sinh hoạt”).

Hàng năm, UBND tỉnh phân bổ kinh phí cho Sở Tài nguyên và Môi trường, UBND các huyện, TP Cà Mau từ nguồn kinh phí sự nghiệp bảo vệ môi trường để thực hiện các nhiệm vụ, dự án và đầu tư trang thiết bị phục vụ công tác quản lý môi trường, trong đó có trang bị thùng và xe chứa rác. Về chi phí xử lý rác năm 2022 và nguồn kinh phí chi trả, trên cơ sở tổng hợp số liệu rác thải được thu gom vận chuyển về nhà máy xử lý rác đến ngày 5/12/2022, UBND TP Cà Mau đã chi trả với tổng số tiền 25.757.480.000 đồng. Ðối với bãi chôn lấp thị trấn Rạch Gốc, huyện chi trả từ ngày 15/10/2022 đến ngày 31/12/2022 tổng số tiền là 407.965.130 đồng; trước đó là kinh phí do xã hỗ trợ một phần cho đơn vị thu gom, xử lý, còn lại thu từ trong dân. Nguồn kinh phí chi trả từ nguồn sự nghiệp bảo vệ môi trường.

Hiện nay, ở nông thôn rác thải phát sinh khu vực chợ chỉ thu gom, vận chuyển đến bãi rác tạm của xã. Ðối với hộ dân ở xa trung tâm thì khuyến khích người dân tự phân loại và xử lý bằng phương pháp đốt phân tán, ủ phân hoặc chôn lấp tại chỗ.

Hiện trạng thu gom rác còn nhiều vướng mắc nên rác được chứa tạm gần nhà người dân, sông rạch, tuyến lộ, có thể làm ảnh hưởng đến cuộc sống người dân. (Ảnh chụp bãi rác tạm thị trấn Sông Ðốc, huyện Trần Văn Thời).

Vẫn còn nhiều thách thức

Tại khu vực thu gom rác thải tại huyện Năm Căn, mặc dù dự trù thêm diện tích chứa nhưng vẫn không thể xử lý hết rác, vì vào cuối năm 2022, nhà máy xử lý rác thông báo tạm ngưng hoạt động để bảo trì, sửa chữa. Công ty TNHH Một thành viên Xây dựng Phúc Lâm, chuyên thu gom vận chuyển rác, là đơn vị vận chuyển trực tiếp khoảng 2 tấn rác thải mỗi ngày đến Nhà máy Xử lý rác TP Cà Mau để xử lý.

Anh Cao Phúc Lâm, đại diện Công ty TNHH Một thành viên Xây dựng Phúc Lâm, cho biết: “Hiện nay, mỗi ngày công ty đều thu gom 2 tấn, nhưng thực tế vẫn không hết rác. Do một số tuyến đường khu dân cư không có lối vào, thêm vào đó người dân sống theo tuyến sông rạch nên cứ vô tư thả rác xuống sông. Ðợt vừa rồi nhà máy ngưng để bảo trì là rác dồn ứ liền, dù đã chốn lấp và xử lý nhưng vẫn không hết”.

Bãi rác tạm nằm ở ấp Cái Nai, huyện Năm Căn.

Qua số liệu thống kê hiện trạng thu gom rác thải sinh hoạt ở đô thị và nông thôn, năm 2022 tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt khu vực đô thị đạt 87,8% và khu vực nông thôn đạt 88,3% (bao gồm lượng rác thu gom về cơ sở xử lý và lượng rác người dân tự thu gom, xử lý tại khu vực nông thôn). So với Nghị quyết số 47/NQ-HÐND ngày 4/12/2021 của HÐND tỉnh về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2022, tỷ lệ rác thải đô thị được thu gom, xử lý đạt chỉ tiêu nghị quyết đề ra.

Ông Trần Hoàng Lạc, Chủ tịch UBND huyện Ngọc Hiển, cho rằng: “Qua kết quả rà soát thực hiện theo Bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 cho thấy, tiêu chí môi trường hiện tại vẫn chưa đạt. Có 6/6 xã, thị trấn thực hiện thu gom, xử lý chất thải, tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt chôn lấp trực tiếp ≥ 50% tổng lượng phát sinh. Chưa có mô hình tái chế chất thải hữu cơ, phụ phẩm nông nghiệp quy mô cấp xã trở lên. Huyện chưa có công trình xử lý nước thải sinh hoạt tập trung áp dụng biện pháp phù hợp. Hiện trên địa bàn huyện sử dụng tạm 1 ha đất xử lý rác, nếu thời gian kéo dài (do không xác định được thời gian, lộ trình đầu tư xây dựng khu xử lý rác tập trung của tỉnh), lượng rác thải của huyện không đủ khả năng để xử lý sẽ ứ đọng, gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Hiện trạng ô nhiễm môi trường vẫn tác động, gây ảnh hưởng đến khu vực nông thôn vẫn còn đang tiếp diễn (tại tuyến đường nông thôn xã Tân Ân Tây, huyện Ngọc Hiển).

Ðối với bãi chôn lấp rác thải thị trấn Rạch Gốc, UBND tỉnh thống nhất chủ trương cho UBND huyện Ngọc Hiển đầu tư nâng cấp, mở rộng bãi chôn lấp đảm bảo hợp vệ sinh, nhưng việc xử lý rác thải bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp hiện nay không được khuyến khích thực hiện. Chính phủ yêu cầu các địa phương phải giảm dần tỷ lệ rác thải sinh hoạt được xử lý bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp, đáp ứng mục tiêu về quản lý tổng hợp chất thải rắn do Thủ tướng Chính phủ quy định trong từng thời kỳ phát triển (Quyết định số 491/QÐ-TTg ngày 7/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt điều chỉnh Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050; Chỉ thị số 41/CT-TTg ngày 1/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ về một số giải pháp cấp bách tăng cường quản lý chất thải rắn).

Bên cạnh kết quả đạt được, việc thực hiện phân loại rác tại nguồn ở các hộ gia đình, cá nhân còn một số khó khăn. Một số hộ dân nhận diện không đúng nhóm rác thải phải phân loại, bỏ rác không dùng thùng chứa; khu vực chợ có khối lượng rác thải lớn nhưng diện tích mặt bằng nhỏ khó bố trí điểm tập kết rác để phục vụ hoạt động phân loại; kinh phí hỗ trợ cho việc phân loại còn hạn chế. Phương tiện, dụng cụ phục vụ cho công tác thu gom, vận chuyển rác thải sinh hoạt sau khi được phân loại chưa đảm bảo; cơ chế, chính sách cho hoạt động này chưa đủ sức thu hút đầu tư... Từ những khó khăn, hạn chế nêu trên dẫn đến hiệu quả công tác phân loại rác tại nguồn chưa cao.

Kết quả khảo sát tình hình thu gom rác ở các tuyến huyện cho thấy, hầu hết các huyện đều có xe mỗi ngày chở rác về TP Cà Mau để xử lý. Riêng huyện Ngọc Hiển, do giao thông cách trở nên địa phương này phải tự xử lý bằng cách chôn lấp hoặc đốt. Ðiều đáng quan tâm hiện nay là một ngày lượng rác thải từ các huyện chở về bao nhiêu, công suất xử lý rác thải tại Nhà máy Xử lý rác thải TP Cà Mau liệu có đảm bảo? Và số lượng rác tồn đọng sẽ đi đâu, về đâu?

Nhà máy Xử lý rác thải TP Cà Mau đã được Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức thẩm định, đánh giá phù hợp với tiêu chí môi trường đất. Các kết quả quan trắc, phân tích cho thấy, đất tại các khu vực bãi rác pH mang tính chất axit đến kiềm nhẹ, hàm lượng Clo khá cao có thể do ảnh hưởng của sự xâm nhập mặn và nước rỉ rác. Hàm lượng các kim loại nặng (As, Cu, Pb, Cd, Zn) có phát hiện tại các vị trí quan trắc nhưng vẫn thấp hơn so với QCVN 03-MT:2015/BTNMT.

Ðối với nước mặt, kết quả quan trắc cho thấy, hoạt động của bãi rác chưa tác động đến chất lượng môi trường nước mặt từ nước rỉ rác, nước mặt nơi đây chịu ảnh hưởng từ quá trình phát triển kinh tế - xã hội trên địa phương là chủ yếu. Giá trị thông số bụi tổng, bụi PM và các khí SO₂, NO₂, CO tại các khu vực bãi rác đều rất thấp, nằm trong giới hạn cho phép so với QCVN 05:2013/BTNMT (trung bình 1 giờ). Theo kết quả quan trắc môi trường, mặc dù các thành phần môi trường xung quanh chưa bị tác động nhiều từ khu vực bãi rác, nhưng việc xử lý rác thải bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp ảnh hưởng xấu đến môi trường xung quanh từ việc phát sinh nước rỉ rác, mùi hôi...

(Nguồn từ Báo cáo hiện trạng môi trường tỉnh Cà Mau năm 2022, chuyên đề “Quản lý chất thải rắn sinh hoạt”).

Hưng Anh

Bài cuối: KHẮC PHỤC TỪ "GỐC" VẤN ÐỀ MÔI TRƯỜNG