Với lịch sử, từ cuộc Khởi nghĩa Nam Kỳ đến nay, chưa lâu lắm. Nhưng với đời người, thì đã lâu. Bà cụ Quách Thị Ðẩu ngồi trước mặt tôi vui vẻ cho biết về người anh trai của cụ, đồng chí Quách Văn Phẩm, nổi tiếng trong cuộc khởi nghĩa năm 1940 mà chúng ta thương tiếc và kính trọng, là Uỷ viên Thường vụ Tỉnh uỷ Bạc Liêu khi mới 19 tuổi.

Tháng 6/1940, Tỉnh uỷ Bạc Liêu (nay là Cà Mau và Bạc Liêu) phân công Phan Ngọc Hiển ra Hòn Khoai hoạt động cách mạng. Công việc đầu tiên của Phan Ngọc Hiển là thâm nhập, giáo dục nội dung cách mạng và nắm bắt tâm tư những gia đình người lao động, các gia đình phụ huynh học sinh. Chỉ trong một thời gian ngắn gặp trực tiếp tên sếp đảo Olivie và hắn cho phép Phan Ngọc Hiển mở lớp dạy học cho con em trên đảo.

Cách nay 75 năm, trên vùng đất tận cùng phía Nam của Tổ quốc, mặc dù xa sự chỉ đạo của Trung ương, nhưng Đảng bộ Bạc Liêu (trong đó có quận Cà Mau) chấp hành một cách nghiêm túc, triệt để lệnh khởi nghĩa của Trung ương.

Chiều xuống, chúng tôi rủ nhau dạo quanh Côn Ðảo, qua những con đường dưới những hàng cây xanh, gió biển mát lạnh, cảm nhận được cuộc sống an bình của người dân Côn Ðảo bây giờ. Bất chợt, nhìn thấy con đường mang tên Hồ Thanh Tòng chạy dài thẳng tắp, tôi dừng lại quan sát và cảm thấy tên đường sao quen quen… Cùng đi, có chị Hồ Thị Thanh Bé, thấy tôi có vẻ suy tư, chị liền nói: “Tên của ba mình đó…”.

Với chức năng, nhiệm vụ chủ yếu của Ðại đội 6 là: chuẩn bị chiến trường như trinh sát địa hình, nắm vị trí bố phòng và quy luật hoạt động của địch, hiệp đồng chiến đấu, phục vụ cho các LLVT đánh địch và độc lập chiến đấu, phá huỷ các mục tiêu quan trọng, các loại phương tiện chiến tranh của địch, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động chiến đấu của cấp trên, góp phần làm thất bại các chiến lược, chiến dịch, chiến thuật của địch.

Tôi biết tác giả Tiết Văn Dũng gần 20 năm, khi tác giả viết bài ca vọng cổ Máu chảy ruột mềm để kêu gọi những tấm lòng từ thiện cứu trợ nạn nhân do cơn bão số 5 năm 1997 gây ra. Sau đó, Tiết Văn Dũng viết bản vọng cổ Lãng mạn Cà Mau hưởng ứng cuộc thi do UBND tỉnh Cà Mau phát động vào năm 2000.

Nếu bộ đội Phòng không Không quân đánh thắng “giặc trời” bằng sức mạnh tiêm kích của pháo phòng không, bộ đội Bộ binh tiêu diệt địch trên địa hình rừng núi, thì có một đội quân chuyên biệt tiêu diệt địch ở chiến trường sông, biển. Đó là cán bộ chiến sĩ Hải quân Nhân dân Việt Nam - những người được mệnh danh là “rái cá” trên mọi vùng biển đảo của Tổ quốc.

Xứ dừa - xã Bình Khánh, huyện Mỏ Cày, tỉnh Bến Tre - là nơi cậu bé Trần Minh Chánh cất tiếng khóc chào đời trong gia đình có truyền thống yêu nước. Sau Hiệp định Genève, chính quyền tay sai Ngô Ðình Diệm ra sức khủng bố những người kháng chiến cũ, gia đình anh vì thế phải "điều lắng" về xã Tân Thuận, để tránh sự khủng bố của giặc.

Ngày 5/8/1964, đế quốc Mỹ bắt đầu cuộc “chiến tranh phá hoại” bằng không quân, hải quân đối với miền Bắc xã hội chủ nghĩa hòng ngăn chặn sự chi viện sức người, sức của từ hậu phương lớn miền Bắc đối với tiền tuyến lớn miền Nam.

Đầm Dơi ngày nay, suốt thời kháng chiến là huyện Ngọc Hiển, mật danh Tư Kháng. Với tôi, xứ sở này là “vùng đất nhớ”, kỷ niệm lần đầu tiên đặt bước chân về đây từ “mùa hè đỏ lửa” năm 1972…

70 năm trước đây giữa lúc cuộc kháng chiến chống Pháp trên chiến trường Nam Bộ bước sang tuần lễ thứ tư, các trận đánh giữa ta và liên quân Anh - Pháp diễn ra ác liệt ở thành phố Sài Gòn, ngày 17/10/1945, từ tỉnh lỵ Mỹ Tho - nơi đóng cơ quan sơ tán của Uỷ ban kháng chiến Nam Bộ, đã phát đi một mẩu tin chiến sự: “Mỹ-tho, 17.10 - Một chiến sĩ Việt Nam tẩm dầu vào mình, tự làm mồi lửa hy sinh thân mình,chạy vào khodầu Simon Piétri của địch. Lập tức, kho dầu bị bắt lửa. Và lửa đã bốc cháy dữ dội suốt hai ngày đêm”.

Về Đầm Dơi, sừng sững trước mắt du khách là bức tượng Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân (LLVTND), Nữ kiện tướng chiến hào Dương Thị Cẩm Vân. Sau bức tượng là phù điêu ghi dấu chiến công của “Đội quân tóc dài” từng gây hoang mang, khiếp sợ đối với quân thù trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Chiến tích phi thường của những liệt nữ anh hùng để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng bao thế hệ.

Người phụ nữ tật nguyền với một chân giả, lặng thầm vui sống với bà con ở đoạn cuối kinh Công Nghiệp - cầu Chữ Y. Tôi biết chị từ thời chiến tranh ác liệt và gọi bằng hai tiếng thân thương “Chế Tám” như cách gọi chị ruột của người Cà Mau, đó là chị Tám Kiềng.

Vào khoảng giữa năm 1960, tôi làm cán bộ thông tin của xã Trần Thới, huyện Cái Nước. Cơ quan tôi đóng tại nhà má Ba (mẹ chiến sĩ), ấp Kinh Dân Quân, xã Trần Thới. Nhà má Ba là nút giao liên tiếp nhận, rước đưa cán bộ liên tục cả ngày lẫn đêm. Ở đây, tình cờ tôi được một anh cán bộ không quen tặng một tập văn nghệ. Bìa trước tập văn nghệ là bức tranh khắc gỗ một cô gái có suối tóc mượt mà, đôi mắt to sáng, gương mặt ngây thơ, hiền hậu, dễ thương. Ðó là bức tranh minh hoạ nội dung bài biết “Ký ức tuổi thơ” của Nhà văn Bùi Ðức Ái. Càng nhìn bức tranh tôi càng yêu thích, ấn tượng mạnh mẽ. Tôi và nhiều bạn bè hết lời khen ngợi tài năng người hoạ sĩ đã tạo ra nó.

Chị là nhân vật chính trong bức ảnh trắng đen ở trang 108 tập sách ảnh tư liệu - nghệ thuật “Quê tôi thời chiến” của Nghệ sĩ nhiếp ảnh Võ An Khánh, Nhà xuất bản Mũi Cà Mau xuất bản năm 2003.

Trong suốt những năm tháng chiến đấu xa quê hương, xa Tổ quốc, những người con của quê hương Minh Hải ngày nào vừa mới đi qua cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, chưa được hưởng trọn niềm vui khi đất nước hoà bình, thống nhất, nhiều đồng chí chưa dám nghĩ đến việc lập gia đình và tạo lập cuộc sống riêng tư, thậm chí chưa có dịp về thăm lại quê hương xứ sở, thăm lại bạn bè.

Năm 1953, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc ta đang bước vào giai đoạn quyết liệt nhất trên tất cả các mặt trận. Thực hiện chủ trương của Ðảng và Bác Hồ, miền Nam phải cùng với các chiến trường khác tổ chức đánh mạnh hơn nữa, nhằm thu hút và căng kéo địch ra khỏi các cứ điểm phòng ngự để tiêu diệt, nhằm phục vụ cho ý đồ chiến lược của ta là đập tan tập đoàn cứ điểm Ðiện Biên Phủ của thực dân Pháp.

Thuở ấy, tôi còn rất trẻ, được bổ sung về Ðài Tiếng nói Nam Bộ để làm công tác xướng ngôn viên. Lúc này đài đóng quân tại Cây Gừa, sâu trong rừng, rất ít nhà dân. Từ Phòng A (Văn phòng Sở) đến Phòng F (Ðài Phát thanh) độ chừng 3 cây số, nhưng tôi cảm thấy xa vì đường khó đi. Lau, sậy, cỏ gai mọc um tùm che khuất hết lối đi, đôi lúc lại đâm vào chân đau điếng.

Cuộc thi sáng tác văn học - nghệ thuật, phản ánh cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước giai đoạn 1930-1975, tác giả Tiết Văn Dũng (Cà Mau) với kịch bản phim truyền hình “Anh hùng của biển” được Uỷ ban Toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học - Nghệ thuật Việt Nam trao giải năm 2015.

Theo ông Mai Văn Bộ, nguyên Trưởng Ðài TNNB, thực dân Pháp có thể đàn áp các phong trào báo chí, bỏ tù các ký giả yêu nước, đập phá các nhà in nhưng chúng không thể nào kiểm duyệt hay ngăn chặn được tiếng nói của đài phát thanh nước ta, tức tờ báo nói của kháng chiến đến với đồng bào, kể cả vùng bị địch tạm chiếm.

Đã 70 mùa Thu trôi qua, cứ đến những ngày mùa Thu lịch sử thì trong lòng mỗi người Việt Nam đều bồi hồi xúc động.

Dù đã 70 năm trôi qua nhưng âm ba của những ngày mùa Thu tháng Tám năm 1945 như vẫn còn vang vọng trong tiềm thức biết bao người Việt Nam. Làm thế nào trong khi cả nước chỉ có hơn 5.000 đảng viên mà chúng ta giành được chính quyền từ tay phát xít Nhật? Sức mạnh đoàn kết vô song nào đã giúp dân tộc ta làm nên điều kỳ diệu đó?

Trung tâm tỉnh Cà Mau (TP Cà Mau) dần hoàn thiện theo hướng hiện đại, đủ sức sánh tầm với nhiều đô thị trong khu vực.

Sau khởi nghĩa Nam Kỳ năm 1940, địch truy lùng, khủng bố rất ác liệt, nhiều cán bộ, đảng viên ở tỉnh Bạc Liêu bị địch bắt, giam cầm, các tổ chức Ðảng gần như bị tan vỡ, phong trào cách mạng ở địa phương tỉnh nhà gặp nhiều khó khăn. Một số anh em hoạt động cách mạng còn lại lẩn tránh bằng nhiều cách như thay tên, đổi họ, di chuyển qua một số địa phương khác hoặc xin đăng vào lính địch, vừa tránh được sự truy lùng, vừa bảo toàn lực lượng và chờ thời cơ xây dựng lại cơ sở cách mạng ngay trong lòng địch.

Cứ năm, mười bữa, nửa tháng, tụi lính đồn Giá Ngự lại rải quân chốt đường yểm trợ cho tụi giải tù về Chi khu Cái Nước. Những trưa chúng thường cởi trần, dựng súng, nằm dưới bóng cây ngủ dật dựa. Quán ven đường nhà má Mười cũng là nơi bọn chúng thường lui tới nước nôi, phì phèo khói thuốc. Thấy bọn giặc nhiều sơ hở, má Mười nói với các con: “Ðánh được à bây!”. Rồi má cùng 2 người con trai là Hai Nhuận, Út Tương bàn tính kế. Các anh rủ thêm Tám Giêng là con rể và Ba Quang là người bạn hàng xóm cùng tham gia.

Đã 68 năm trôi qua, kể từ ngày 27/7/1947, hằng năm, cứ đến ngày này, những nén tâm nhang của bao thế hệ người Việt lại được thắp lên thành kính khắp các nghĩa trang, đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ.

Chị đã hy sinh oanh liệt cách đây 45 năm nhưng hình ảnh người con gái kiên trung vẫn còn in đậm trong tâm khảm của đồng bào huyện Châu Thành, tỉnh Cà Mau năm xưa và của đồng đội chị - đơn vị địa phương quân, Trung đội Nữ pháo binh huyện Châu Thành. Ðó là chị Lê Thị Cưng, bí danh Lê Ngọc Tuyết.

“Một vì sao sa, năng lượng của nó làm rực rỡ bầu trời. Một người ra đi, quá khứ của họ làm tim ta toả sáng”. Mỗi đoạn trong bài viết này là mỗi nén hương kính cẩn, nghiêng mình thương tiếc một con người trọn đời vì dân vì nước - là mỗi ly rượu pha cùng nước mắt đưa tiễn một người chú, người cha mà tất cả cuộc đời là tấm gương trong về đức hy sinh, khí phách hiên ngang, oanh liệt và tấm lòng độ lượng, bao dung.

Đồng chí Đoàn Thanh Vị, nguyên Uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Tỉnh uỷ Bạc Liêu, Minh Hải, đã về với đất mẹ. Đây là một mất mát lớn lao với gia đình, họ hàng và của Đảng bộ, quân, dân tỉnh Cà Mau. Ông đã đi hết tuổi trời, sống một cuộc đời bình dị nhưng vô cùng ý nghĩa. Cuộc đời ông trọn lòng theo Bác, theo Đảng, phụng sự lợi ích của Nhân dân.

Truy nguồn gốc, ý nghĩa về một số địa danh, nhiều người dân cố cựu ở xã Hàm Rồng, huyện Năm Căn đều có chung nhận định: “Dường như những người đến đây, quan sát thiên nhiên, thấy có những đặc điểm nổi trội nào đó thì đặt tên cho dòng kinh, con rạch, cánh đồng, từ đó trở thành những địa danh lưu truyền đời này sang đời khác”. Có lẽ theo nhận định này thì tên “Ðồng Ong Nghệ” là do cánh đồng này ngày xưa có rất nhiều ong nghệ.